دست اندازی قدرت های خارجی بر بخشهایی از جهان ایرانی در قرن نوزدهم با انضمام قلمرو ایران در قفقاز به امپراتوری روسیه و قرار گرفتن صفحات شرقی ایران در حوزه علائق بریتانیا به نقطه اوج خود رسید. این دگرگونی نخست به گسسته شدن پیوندهای سیاسی ایران با این مناطق منجر شد و آنگاه سرآغاز رشته تلاش هایی برای قطع پیوندهای فرهنگی و تاریخی ذی ربط که به دلیل قدمت و ریشه دار بودنشان، کاری به مراتب دشوارتر از کسب یک پیروزی نظامی بود.

اگرچه این سعی و تلاش «فرهنگی» برای ریشه کن کردن ایرانیت در متصرفات روسیه در قفقاز و آسیای میانه از دوره تزاری آغاز شد ولی فقط در دوره شوروی و در چارچوب رویکرد بلشویک ها نسبت به ملل تابعه بود که صورتی اساسی و کارساز یافت؛ موضوعی که لااقل در مباحث مربوط به شکل گیری کشوری موسوم به «آذربایجان» در بخش‌های برجای مانده از خان نشینهای مسلمان جنوب شرق قفقاز در مراحل پایانی جنگ جهانی اول و تبعات حاصل از آن در ادوار بعدی تا امروز برای ما ایرانیان بحث ناشناخته ای نیست.

قسمتی کوتاه از مقدمه کاوه بیات