هیچ حکومتی نمی‌تواند همسازی مبتنی بر تک‌آوایی را بر مردمش تحمیل کند. می‌دانیم اگر حکومتی چنین کند، چه اتفاقی خواهد افتاد: مادام که ترس بالای سرشان باشد، وانمود می‌کنند که یک نغمه را می‌خوانند. اما در دلشان نغمۀ دیگری می‌خوانند؛ و بالأخره ناسازگاری پنهانی همچون زلزله‌ای آشکار خواهد شد. این را اخیراً در یوگسلاوی دیدیم؛ جایی که رژیمی سرکوبگر نوع خاصی از همسازی را در میان مردمی که در باطن از یکدیگر متنفر بودند برقرار کرده بود. اما همین که عنان امور از دست رژیم خارج شد، زلزله‌اش وحشتناک بود.

صفحه 129