از عدالت اخلاقی به عدالت سیاسی گذری کوتاه بر تحول نظریه عدالت رالز

در تحول نظریه عدالت رالز پرسش اصلی این است: رالز چگونه با برداشتی اخلاقی فلسفی از عدالت به سوی برداشتی سیاسی می‌رود؟ آیا شیوه رالز برای گذار از عدالت اخلاقی به عدالت سیاسی موفقیت‌آمیز است؟ رالز می‌خواست با حذف متافیزیک از مرحله عدالت اخلاقی به عدالت سیاسی برسد که البته در این امر به طور کامل موفق نمی‌شود. در نظريه رالز، عدالت نهادی اجتماعی و اخلاقی تلقی می‌شـود و می‌توان این نهاد را وضع کرد. عدالت در این دیدگاه مفهومی طبیعی نیست، بلکه مفهومی قراردادی است. سخن گفتن از مفهوم عدالت بدون واردشدن به مباحث فلسفه اخلاق امکان پذیر نیست؛ البته رالز بحث در معنا و تحلیل ماهیت عدالت را کنار می‌گذارد. با توجه به تحول نظریه عدالت رالز، اگر ادعای او را بخواهیم به طور مختصر بیان کنیم، باید بگوییم: شیوه و روشی نظام‌مند وجود دارد که به واسطه آن می‌توانیم به اصول عدالتی دست پیدا کنیم. این روش مبتنی بر هیچ دیدگاه فلسـفی، مذهبی و یا اخلاقی جامع خاصی نیست، ولی در عین حال اخلاقی است. این اصول با توجه به وضع کلی انسان انتخاب می‌شوند و از همه عقلانی‌ترند و به همین دلیل می‌توانند حمایت دیدگاه‌های مختلف فلسـفی، دینی ویا اخلاقی مختلف را به دست آورند. به این معنا، این اصول اخلاقی و در عین حال سیاسی هستند.

شهلا اسلامی
عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات