فلسفه علمی

حقیقتی شگرف است؛ درست به هنگامی که انسان عامی با تمام دل به علم ایمان می‌آورد، جستجوگر آزمایشگاهی در راه این است که ایمان خود را نسبت به آن از دست بدهد. به دوران جوانی من، غالب فیزیکدانان حتی کوچکترین تردیدی در این مورد به خود راه نمی‌دادند که قوانین فیزیك اطلاعات واقعی از حرکات اجسام را به‌دست می‌دهند یا جهان فیزیکی واقعاً از همان جوهری سرشته شده است که در معادلات فیزیکدان ظاهر می‌شود. راست است که فیلسوفان این طرز فکر را مورد تردید قرار دادند و این جریان از عهد بار کلی تا به امروز ادامه داشته است، ليكن از آنجا که انتقادهای آنان در بستر علوم تکیه‌گاهی نمی‌داشت. ممکن بود مورد مسامحه دانشمندان قرار گیرد و در واقع نیز چنان می‌شد. ولی امروزه مسأله از راه دیگری طرح می‌شود؛ عقاید انقلابی فلسفة فيزيك از خود فیزیکدانها نشأت کرده و محصول تجارب دقیق ایشان است. این فلسفة نوین فيزيك، فلسفه‌ای فروتن و محتاط است در‌حالی که فلسفة کهن، خودستا و دستوری بود. این نیز به نظر من طبیعی است که هر کس باید خلأیی را که بر اثر زایل شدن ایمان به قوانین فیزیك پدید می‌آید، به بهترین شکل ممکن پر کند و برای این منظور هم باید انواع ایمانهای بی‌اساسی را که تاکنون میدانی برای گسترش نداشته‌اند، به کار گیرد. وقتی خشونت ایمان کاتولیکی در عصر رنسانس به زوال گرایید، جای آن را اعتقاد به طالع‌بینی از روی ستاره‌شناسی و احضار ارواح گرفت و شاید به همان ترتیب، امروز هم باید منتظر باشیم که زوال ایمان علمی، ما را به خرافات ما قبل علم برگشت دهد.