چهره مردمی ستارخان در بلوای تبریز

«این حقیر، اقل‌الحاج محمد باقر ويجویه‌ای، انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز را که از عهد قدیم تا به حال حادثه‌ای به این شدت در تبریز روی نداده، و با این‌که چند دفعه با ترکان زدوخورد شده ولی این طور طول نکشیده و مدت چهار ماه شب و روز جنگ اتصالی بود، روزبه‌روز می‌نوشتم...»

انقلاب مشروطه ایران به شهادت تغییر عظیمی که به‌دنبال آن در سیمای زندگی ملّی ما پیش آمد، انقلابی بنیادی بود. این انقلاب نه تنها قالب‌های سنتی روابط مردم و حکومت را تغییر داد، بلکه به‌دنبال خود تربیت جدید، ادبیات جدید و نسلی دیگر را به‌وجود آورد و مبدأ بسیاری تحولات انجام یافته یا ناکام گردید. امروزه با گذشت بیش از نیم قرن، ما از ورای مدارک اندک‌مان، از چهره‌های فراموش شده و ناشناس کسانی که به سهم خود، و با ایمان درخشان کوشیدند و عزیزترین ثروت خویش - یعنی زندگی‌شان - را فدا کردند، تقریباً چیزی نمی‌دانیم. حتی چهرة ستارخان سردار ملّی و تنی چند از یاران نزدیک‌تر او نیز آن‌قدر در ‌هالة افسانه فرورفته که برای نسل امروز حتی آشنایی متوسط هم به دنبال ندارد. 

تصویر مردی با سبیل‌های آویخته، کلاه‌پوستی، قطار فشنگ بر شانه و نگاه غمناک، که هر سال به مناسبت سالروز مشروطیت، پشت جلد مجلات چاپ می‌شود، این تنها شناخت نسل امروز از «سردار ملّی» است. او که بود، چه کرد، چگونه زیست و چگونه مُرد...؟