در بازنگری حوادث مذکور نحوه برخورد بولگاف با استالین، از حیث سیاسی ساده لوحانه و از حیث اخلاقی حتی تزلزل آمیز به نظر می‌آید. همان طور که در فصول پیشین کتاب دیده‌ایم،بولگاکف مطلقاً هیچ توهمی در خصوص آسیب ها وضرباتی که از ناحیه تعصب ورزی‌ها و تنگ نظری های سانسور چیان کمونیست به ادبیات و تئاتر شوروی وارد آمده نداشت، و تجربه ‌خود وی از سانسور چنان تجربه آزار دهنده دائمی و بدون توقفی بود که عاقبت به خاموشی صدای هنری و خلاقه وی منجر شد.

صفحه 181