جمعه ۱۵ اسفند ۱۳۹۹
رمان برادر انگلستان به عنوان اولین تجربه‌ی رمان‌نویسی علیرضا قزوه یکی از تکنیکی‌ترین روایت‌های ادبی چند سال اخیر ایران است که بخشی از رخدادهای سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر ایران را در یک گستره‌ی زمانی ۶۰ ساله از ۱۳۳۲ به این سو در بر می‌گیرد. رمانی که به سبب تبحر و توانایی قزوه در عناصر زبانی شعر به یکی از رمان‌های درخشان ایران در حوزه‌ی زبان روایی رمان بدل گشته است. این رمان اساسا خود را در ساحتی زبان‌شناسانه تعریف می‌کند و کند‌‌وکاو در رمز و رازهای زبانی آن بخش مهمی از معمای اصلی قصه است که مخاطب هوشیار اثر می‌بایست با همراهی یکی از راویان رمان رازگشایی کند. به عبارتی دیگر رمان برادر انگلستان از معدود رمان‌های ایرانی است که در آن مخاطب به عنوان بخشی از عناصر روایی رمان در طول خوانش اثر به راوی در یافتن راز نهفته در معما کمک می‌کند. مخاطب همچون شخصیت‌های مرکزی رمان سفر اعجاب‌انگیزی را از رویا و خواب به بیداری و واقعیت تجربه می‌کند تا راز نهفته در دل اثر را هویدا سازد.
علیرضا قزوه که مخاطبانش تا پیش از انتشار رمان برادر انگلستان او را به عنوان شاعری موفق در جامعه‌ی ادبی ایران می‌شناختند با انتشار اثر چالش‌برانگیز حاضر به جرگه‌ی رمان‌نویسان ایران پیوست و با همین اثر توجه و تعجب بسیاری از صاحب‌نظران رمان در ایران را برانگیخت. از جمله آثار شعری علیرضا قزوه می‌توان به صبح بنارس، سوره انگور، این همه یوسف و با کاروان نیزه اشاره نمود که هر یک به عنوان اثری نو در شعر ایرانی شناخته می شوند.
کتاب حاضر که در 376 صفحه به رشته‌ی تحریر درآمده حول شخصیتی به نام اسماعیل از سال 1332 تا اکنون است که تمامی این دوره‌ی زمانی طولانی با روایت غیر‌‌خطی اما اپیزودیک رخدادهایش در پاساژهای روایی مختلف بازنمایی می شود. این اثر همزمان از چندین راوی بهره می‌برد که قصه در هر فصل از زاوایه دید یکی از آن‌ها روایت می‌شود. یکی از این راویان شخصیتی بی‌نام و فرزند آقاجان ( از بستگان دور اسماعیل) است. این راوی در بیشتر فصول کتاب روایتگر خوابی رویاگون در یک قطار است که در آن هر واگن هم چون یک آلبوم عکس او را به بخشی از حافظه‌ی خود و بخشی از تاریخ معاصر ایران می‌برد. راوی دیگر رمان نوشته‌های غیرمنسجم و استعاری (نهصد صفحه‌ای) سال‌های بیماری روحی و روانی شخصیت اسماعیل است که پدر و مادرش قبل ازانقلاب به جرم پیوستن به حزب توده از ایران گریخته و به عشق آباد مهاجرت کرده‌اند. اسماعیل از نوزادی به زن بابای عمو جان (ماه‌لقا) سپرده می‌شود. چند سال بعد به تهران و نزد حاج محمود (پسر عموی حاج عمو) فرستاده می‌شود و پس از مدتی نیز برای ادامه تحصیل رهسپار انگلستان می‌شود. اسماعیل هنگامی که در انگلستان دچار نوعی پارانویا و روان‌پریشی می‌شود به ایران باز می‌گردد. راوی سوم این اثر نوشته‌ها و خاطرات سلطان پسر حاج‌عمو و پسرعموی راوی اصلی و بی نام رمان است که روزهای حضور اسماعیل در تهران را روایت می‌کند. راوی اصلی رمان برادر انگلستان به دنبال یافتن علت اصلی بیماری اسماعیل در نوشته‌های استعاری و پریشان وی تعمق می‌کند و در نهایت به واسطه‌ی رمزگان و نشانه شناسی زبانی یادداشت های اسماعیل به اسم شخصی به نام الیاس مظنون می‌شود. راوی بی‌نام پس از مرگ اسماعیل الیاس را می‌یابد و از زبان وی می‌شنود که الیاس و اسماعیل در انگلستان به عنوان دو نمونه آزمایشگاهی در ازای دریافت مبلغی پول توسط یک پزشک ساواکی به نام دکتر منصور با تزریق آمپول بیمار می‌شوند و پس از وخیم شدن حال اسماعیل او را به ایران باز می‌گردانند.
رمان پیچیده‌ی برادر انگلستان مضمون و درونمایه‌ی اصلی‌اش را در لایه‌های عمیق فرهنگی نهفته در خود گنجانده است. مولف علاوه بر انعکاس رویدادهای تاریخی در تلاش است تا آیین‌ها و نشانه‌های فرهنگی نقاط مختلف ایران از آیین زار در بوشهر گرفته تا آیین پیرشالیار در کوردستان را بازنمایی کند. پرداخت نشانه‌های خرده فرهنگی رمان در کنار بیماری پارانویای اسماعیل به عنوان شخصیت اصلی رمان استعاره‌ای از وضعیت سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر ایران است که همواره توسط فرهنگ‌های غالب غربی در تکانه‌های تاریخی مختلف سلامت روانی خودش را از دست داده است. الگوی استدلال مولف در القای هدف مرکزی رمانش هر چند مسیر پرپیچ و خمی را طی می‌کند اما با این‌حال یکی از بهترین نمونه های ادبی ایران در این زمینه محسوب می‌شود که قادر است معمای پیچیده‌ی نهفته در دل خودش را با یک استدلال منطقی به سرانجام برساند. اتفاقی که در پایان‌بندی رمان به درستی رخ می‌دهد و در میان انواع پایان‌بندی‌های ضعیف بیشتر رمان‌های ایرانی اتفاقی بدیع و نو محسوب می‌شود.
استفاده‌ی خلاقانه از زبان و عناصر زبانی، پیچیدگی متبحرانه‌ی پیرنگ اثر، شخصیت‌پردازی چند بعدی و تمرکز بر بعد روانی شخصیت‌ها در کنار نشانه‌شناسی فرهنگی جامعه ی ایران در نهایت به اثری چند لایه ختم شده که تاریخ انقضای نامحدودی به عمر مفید رمان در ادبیات ایران بخشیده و می‌توان از آن به عنوان الگوی جامعه شناسانه‌ی موفقی در تحلیل تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران بهره برد.
در حال حاضر دیدگاهی برای این مقاله ثبت نشده است.