مروری بر کتاب در انتظار گودو نوشته‌ی ساموئل بکت

دو مرد به نام‌های استراگون و ولادیمیر یکدیگر را نزدیک درختی خشکیده ملاقات می‌کنند و بر سر موضوعاتی مختلف باهم بحث می‌کنند و درنهایت متوجه می‌شوند که هردوی آن‌ها منتظر مردی به نام گودو هستند. در این حال مردی به نام پوتزو و برده‌اش، لاکی، وارد می‌شوند. پوتزو و ولادیمیر و استراگون مدتی باهم صحبت می‌کنند و در این مدت لاکی با «رقصیدن» و «فکر کردن» آن‌ها را سرگرم می‌کند؛ سپس پوتزو و لاکی می‌روند. بعد از رفتن آن‌ها پسر‌ وارد می‌شود و می‌گوید که فرستاده‌ی گودو است. مثل اینکه آقای گودو امشب نمی‌آید؛ اما فردا حتماً می‌آید. ولادیمیر سعی می‌کند سؤالاتی درباره‌ی گودو از پسر بپرسد؛ اما او می‌رود. ولادیمیر و استراگون تصمیم می‌گیرند که بروند؛ اما از جایشان تکان نمی‌خورند. روز بعد همه‌ی اتفاقات دوباره تکرار می‌شوند. بازهم ولادیمیر و استراگون یکدیگر را ملاقات می‌کنند؛ اما استراگون، دیدار دیروزش با ولادیمیر را به خاطر نمی‌آورد. بازهم پس از مدتی پوتزو و لاکی وارد می‌شوند؛ آن‌ها هم دیدار دیروزشان را به خاطر نمی‌آورند. پوتزو نابینا شده و لاکی اکنون صرفاً یک احمق است و شیطنت و بامزگی ندارد. انگار سال‌ها گذشته است و آن‌ها در انتظار گودو پیر و شکسته شده‌اند. 

استراگون: اون باید همین‌جا باشه.

ولادیمیر: اون نگفت حتماً می‌آد.

استراگون: اگه نیومد چی؟

ولادیمیر: فردا برمی‌گردیم.

استراگون: و بعد پس‌فردا.

ولادیمیر: احتمالاً.

استراگون: و همین‌طور الی آخر. [۱]

در انتظار گودو Waiting for Godot [۲] نوشته‌ی سال 1952 میلادی است. حال و هوای اثر لحظه به لحظه عجیب و عجیب‌تر می‌شود؛ این ویژگی در کنار دیگر خصلت‌های آن، منجر به خلق سبکی خاص شد و بدعت مهمی در تاریخ نمایشنامه‌نویسی جهان ایجاد کرد. در انتظار گودو نماینده‌ی جریان مهمی از نمایشنامه‌نویسی به نام تئاتر ابسورد[۳] است. تئاتر ابسورد پیش از این نمایشنامه آغاز شده بود؛ اما این نمایشنامه‌ توانست ابسورد را بر سر زبان‌ها بیندازد. بر اساس دایره‌المعارف بریتانیکا «تئاتر ابسورد عمدتاً شامل آثاری از نویسندگان اروپایی و آمریکایی در برهه‌ی زمانی خاص، دهه ۵۰ و اوایل ۶۰ میلادی، است که بر فلسفه‌ی آلبر کامو در نمایشنامه‌ی اسطوره‌ی سیزیف منطبق شده‌اند. آلبر کامو در آنجا اذعان می‌کند که وضعیت انسان ضرورتاً ابسورد و تهی از معنا است. البته باید دانست که جریان ابسورد هیچ‌گاه جریانی رسمی‌ نبوده است. هنرمندان ابسورد مانند دیگر جریان‌های هنری مستقیماً با یکدیگر در تعامل نبوده‌اند و صرفاً در محتوای آثارشان با بدبینی به موقعیت انسان نگاه می‌کردند؛ موقعیتی که در آن انسان تلاشی بیهوده برای یافتن معنا و هدف زندگی دارد. در این دیدگاه نوع بشر ناامید و مضطرب است.» [۴] هیچ قطعیتی در کار نیست. تنها یک انتظار محض وجود دارد؛ انتظاری که سرتاپای وجود انسان را دچار لرزه کرده است. ابسورد زاییده‌ی جهان پس از جنگ جهانی دوم است؛ جایی که مؤلف به دنبال یافتن معنایی از دل درماندگی است. این عدم قطعیت و بی‌کنشی در ساختار نمایشنامه‌ هم دیده می‌شود. ابسوردیست‌ها ساختارِ زبان، کاراکترها و پیرنگ را شکستند تا معنای آن‌ها را به پرسش بگیرند و عدم قطعیت یادشده را روی صحنه به نمایش بگذارند. تا اینجا به نظر می‌رسد ابسوردیست‌ها فضای تاریک و تلخی داشته باشند؛ اما ابدا این‌طور نیست؛ چرا که آن‌ها ناامیدی و سیاهی‌شان را با طنزی مخصوص به خود در هم می‌آمیزند. این نکته در نمایشنامه‌ی در انتظار گودو به وضوح دیده می‌شود و به همین علت، نمایشنامه‌ در دسته‌ی «تراژیکمدی»[۵] طبقه‌بندی می‌شود. جنبه‌ی تراژیک اثر این است که آن‌ها در جهانی معماگونه زندانی شده‌اند و انتظاری عبث را برای شخصیتی ناشناخته می‌کشند؛ تنها امیدشان هم این است که گودو به آن‌ها هدف یا معنایی القا کند. در حین این انتظار، درگیر ملالی عمیق می‌شوند و کارشان حتی به خودکشی می‌رسد. جنبه‌ی کمدی اثر، طنز مبهمی است که به خاطر موقعیتشان ایجاد شده و به رفتار و گفتارشان وارد شده است؛ مثلاً ولادیمیر و استراگون در گفتارشان «تکرار» و «بازی با کلمات» فراوانی دارند و به طرز احمقانه‌ای کلاه‌هایشان را چندبار با هم عوض می‌کنند؛‌ هم‌چنین آواز خواندن و رقصیدن و دلقک‌بازی فراوانی دیده می‌شود. انگار مخاطب در مواجهه با این اثر نمی‌داند که باید بخندد یا گریه کند!

یکی از تأثیرات در انتظار گودو در کاربرد اصطلاح‌گونه‌ی نام نمایشنامه‌ است؛ می‌توان هنگامی که منتظر رخ دادن اتفاقی هستیم که احتمالاً هیچ‌وقت رخ نمی‌دهد، از اصطلاح «در انتظار گودو بودن» استفاده کنیم. گودو در نمایشنامه‌ی در انتظار گودو احتمالاً هیچ‌وقت نمی‌آید. اصلاً شاید اگر گودو خودش را نشان دهد دیگر گودو نیست. دست‌کم دیگر با تعاریف ولادیمیر و استراگون مطابقت ندارد. گودویی که در نمایشنامه تعریف می‌شود انگار حضوری در همه‌جا و در همه‌چیز دارد؛ در نتیجه‌ برای او تبدیل شدن به قالب فیزیکی غیرممکن است. ولادیمیر و استراگون منتظر مردی اسرارآمیز هستند و در این مدت توانایی انجام هیچ‌ کاری را ندارند؛ نه می‌توانند کار دیگری کنند و نه می‌توانند به چیز دیگری فکر کنند؛ چیزی شبیه به خود زندگی.

ساموئل بکت (11906-1989) یک نویسنده ایرلندی است که آثاری در قالب نمایش‌نامه، داستان کوتاه شعر، ترجمه و کارگردانی تئاتر از خود به جای گذاشت. او به دو زبان فرانسوی و انگلیسی می‌نوشت. نگاه او ترکیبی از تراژدی و کمدی به هستی است و اغلب کارهای او کمدی سیاه است. او در سال 1969 موفق به دریافت نوبل ادبیات شد. 
از رمان‌های او می‌توانیم مرفی (1938)، وات (1953)، مالوی (1951)، مالون می‌میرد (1951)، نام ناپذیر (1953) و گم گشتگان را نام ببریم. مرفی رمانی است که پوچی زندگی روزمره را به رخ می‌کشد. شخصیت اصلی داستان به گرفتن شغلی در بیمارستان روانی ماگدالن، با معنای عاقل و دیوانه، سالم و مریض و معنای زندگی درگیر می‌شود. همان‌طور که از اسم رمان دیگرش "مالون میمیرد" می‌توان حدس زد، داستان روزهای آخر زندگی پیرمردی روایت می‌شود که در انتظار مرگ نشسته و در ذهن خود قصه می‌سازد. دوران جنگ جهانی دوم بی‌شک بر دیدگاه‌های ساموئل بکت و درک او از هستی تاثیری عمیق گذاشت.

در انتظار گودو

نویسنده:

ساموئل بکت

ناشر:

بیدگل

مترجم:

علی اکبر علیزاد

قیمت:

92,000 تومان

افزودن به پاکت خرید

[۱] بکت (1387:40)

[2]‌ در انتظار گودو؛ ساموئل بکت؛ ترجمه‌ی علی‌اکبر علیزاد؛‌ نشر بیدگل؛ تهران؛‌ 1387

[3]‌ Theatre of the Absurd

[4]‌ نقل به مضمون از دایره‌المعارف بریتانیکا

[۵] Tragicomedy