مروری بر نمایشنامه‌ی « بالابر غذا » نوشته‌ی هارولد پینتر

فرض کنید نمایشنامه­‌ای به شما می‌­دهند که بخوانید اما نام نویسنده را هرچه می­‌گردید پیدا نمی‌­کنید؛ وقتی شروع به خواندن می­‌کنید متوجه می‌­شوید نمایشنامه با داستانی معمولی آغاز می‌­شود ولی هرچه پیش می‌­روید در می‌­یابید نمایشنامه به شکلی معمول ادامه نمی‌­یابد. به یاد کدام نویسنده می‌­افتید؟

درست است! این شیوه، شیوه خاص هارولد پینتر است؛ نماینده تئاتر بریتانیا در نیمه دوم قرن بیستم که در سال 2005 جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کرد.

یکی از نوشته­‌های منحصر به فرد وی نمایشنامه بالابر غذا یا مستخدم ماشینی است که توجه مخاطبان را بی‌­اندازه به خود جلب کرده­‌است. از ویژگی‌­های چشمگیر داستان بی‌­توجهی ابتدایی مخاطب نسبت به اتفاقاتی‌­ست که بی‌­اهمیت جلوه می‌­کنند ولی همین اتفاقات است که به پیشبرد داستان کمک می‌­کنند و باعث پویایی نمایشنامه می‌­شوند. نمایشنامه در شهر بیرمنگام در کشور انگلستان اتفاق می‌­افتد و تمامی اتفاقات آن توسط دو شخصیت عینی و یک یا چند شخصیت ذهنی در زیرزمین یک کافه متروکه می‌­گذرد. آن­چه جالب توجه است آن است که نمایشنامه به طور مستقیم متعلق به سال، دهه یا سده خاصی نیست و همین این نوشته را بیش از پیش خواندنی می‌­کند و مخاطب را به تفکر وا می‌­دارد.

دو شخصیت عینی نمایش­نامه عبارتند از گاس و بن که ما با آن­ها نمایش­نامه را پشت­سر می‌­گذاریم و باقی شخصیت‌ها را با اشاره‌ای می‌شناسیم که افراد نمایش­نامه می‌کنند. پینتر نمایشنامه را با خواندن قسمت حوادث روزنامه شروع می­کند و جهانی خشن را در ذهن مخاطب می‌­سازد، و دو شخصیت نمایشنامه‌­ا­ش را نیز عضوی از اعضای این جهان خشن و بی‌­رحم در نظر می‌­گیرد و در عین حال هوشمندانه نشان می‌­دهد آن­ها چطور، خود، از این جهانی هراسان و متعجب می‌­شوند که خودشان نیز در ساخت آن دخیلند. گاس و بن هر دو از اعضای مافیا هستند که انتظار قربانی بعدی‌­شان را می‌­کشند، آن­ها از نهادی یا فردی دستور قتل کسی را گرفته‌­اند و منتظرند تا شب شود و دستور را اجرا کنند؛ آن­ها فقط اجرا می‌­کنند، سوال نمی‌­پرسند و حتی وظیفه دفن قربانی را بر عهده ندارند. پینتر در نمایشنامه به طور مستقیم و غیرمستقیم مطیع بودن گاس و آمر بودن بن را بیان می‌­کند. هرچند دیالوگ­‌هایی که بین آن‌­ها رد و بدل می‌­شود به نظر دوستانه می‌­آید اما هرچه جلو می‌­رویم احساس ناامنی بیشتر و بیشتر بر نمایش­نامه و بر مخاطب چیره می‌­شود.

شیوه نگارش هارولد پینتر مختص به خودش است؛ او را عضوی از جامعه پوچ­گرایان می‌­دانند؛ متن‌­هایی که پینتر می‌­نویسد بار روانشناسی بالایی دارد ولی رنگ و بویی که او به کلماتش می‌­دهد آثارش را از دیگر همکارانش متمایز می‌­کند؛ با این وجود نمایشنامه بالابر غذا نمونه یک متن پوچ­گرایانه است که وقتی به ذات آن یعنی انتظار فکر می­‌کنیم ناخودآگاه به یاد آثاری مانند در انتظار گودو می‌­افتیم.

هارولد بسیار هوشمندانه عوامل نمایشنامه‌­اش را انتخاب می‌­کند، موقعیت نمایشی خود را در یک چهاردیواری متروک محبوس می‌­کند، به شخصیت­‌های کم بسنده می‌­کند و دیگر شخصیت­‌های پیش‌برنده را در دیالوگ‌­ها جای می‌­دهد و همین باعث می‌­شود خواننده روی دو شخصیت، گفت­‌و­گو­هایشان، زبان‌شان و نشانه‌­ها  بیشتر و بیشتر متمرکز شود.

پینتر در دومین تجربه نویسندگی‌­اش سعی می‌­کند چرخه خشونت و تهدید را به ذهن مخاطب متبادر کند؛ همانطور که نمایشنامه را با خشونت آغاز می‌­کند، آن را با خشونت نیز به پایان می‌­رساند؛ به ما نشان می‌­دهد چطور عامل خشونت، قربانی خشونت می­‌شود و در عین حال این اطمینان را در پایان نمایشنامه به مخاطب می‌­دهد که این چرخه احتمالا هیچگاه قطع نمی‌­شود.

پیشنهاد می‌­شود این اثر پینتر را در کنار نمایشنامه‌­های اتاق و جشن تولد بخوانید، این سه نمایشنامه به کمدی‌­های تهدید معروفند و مثل یک زنجیر در فهم عمیق اثر به یکدیگر متصلند و دارای ویژگی‌­های مشترکی هستند.

هارولد پینتر (1947-2008) نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس، کارگردان و بازیگر بریتانیایی بود که بیش از 50 اثر را کارگردانی کرد. او بر علیه سیاست‌های جنگ سرد موضع‌گیری داشت و از شرکت در دوره سربازی امتناع کرد. بعدها گفت اگر سنش قد داده بود، برعلیه نازی‌ها در جنگ جهانی دوم می‌جنگید. او 25 سال آخر کار حرفه‌ای خود را به‌طور مستقیم به مسائل سیاسی معطوف کرد. از جمله، او به مسائل نویسندگان زندانی و خانواده‌هایشان در هلسینکی پرداخت. او تحت تاثیر مدت اقامتش در ترکیه و آشنایی با زبان کردی و سرکوب این زبان در آن کشور کتاب "زبان کوهستان" را نگاشت. همچنین به کمپین مدافعان کوبا در انگلستان پیوسته بود. او علیه جنگ خلیج (1991)، بمباران یوگوسلاوی در جنگ کوزوو(1999)، جنگ آمریکا در افغانستان (2001) و حمله به عراق (2003) موضع‌گیری کرد و در جنبش ضد جنگ در بریتانیا بسیار فعال بود. او همچنین در کمپین حمایت از فلسطینیان شرکت کرده بود. وی به دلیل مواضع سیاسی‌اش، مورد حمله منتقدانی از جناح‌های مخالف واقع می‌شد. 
هارولد پینتر علاوه بر دریافت جایزه نوبل ادبیات در 2005، مفتخر به دریافت مدال لژیون دونور فرانسه در سال 2007 شد. دست‌نوشته‌ها و نامه‌های منتشر نشده از او در بخش دستنوشته‌های ادبی مدرن در کتابخانه بریتیش لایبرری انگلستان نگهداری می‌شود.  بخش کوچک‌تری از دست‌نوشته‌های وی نیز در کتابخانه دانشگاه تگزاس در آستین آمریکا نگهداری می‌شود. 
هارولد پینتر بیش از 50 سال به کار حرفه‌ای پرداخت و به عنوان یکی از اثرگذارترین نمایشنامه‌نویسان مدرن انگلستان شناخته می‌شود.

·  پینتر هارولد، اتاق و بالابر غذا. ترجمه: رضا دادویی (1394). تهران: انتشارات سبزان.

·  پینتر هارولد. خیانت و دو نمایشنامه دیگر. ترجمه: شعله آذر (1394). تهران: انتشارات نیلا.