مروری بر زندگی و آثار چارلز دیکنز

چارلز دیکنز Charles Dickens با نام کامل چارلز جان هافم دیکنز نویسنده‌ی نام‌آشنای ادبیات انگلستان است. چارلز متولد هفتم فوریه 1812 در شهر پورتسموث است.

از آثار معروف چارلز دیکنز می‌توان به آرزوهای بزرگ، دیوید کاپرفیلد، کتاب داستان دو شهر، نیکلاس نیکلبی، الیورتوئیست وکتاب سرود کریسمس اشاره کرد.

زندگی شخصی چارلز دیکنز

چارلز فرزند دوم جان دیکنز و الیزابت دیکنز است. بعد از چارلز شش فرزند دیگر در این خانواده متولد شدند. پدرش کارمند اداره‌ی کارپردازی نیروی دریایی پادشاهی بریتانیا بود.

شغل پدر چارلز باعث شده ‎بود آن‎ها از شهری به شهری دیگر سفر کنند. چارلز دوران کودکی خود را در پورتسموث، لندن و چاتهام گذرانید.

«با وجود این‎که جان دیکنز مردی فعال و سخت‌کوش بود اما نمی‌توانست با حقوق ناچیزش خرج و معاش خانواده‌ی خود را تأمین کند و این عدم امنیت اقتصادی خانواده‌ی او را همواره در عذاب داشت.»[1]

خانواده‌ی دیکنز از طبقه‌ی کارگر جامعه و با درآمد متوسط بودند؛ اما به دلیل تصمیمات اشتباه پدر، کم‌کم همان اندک رفاه مالی خانواده هم از بین رفت و جان دیکنز، پدر خانواده، به علت بدهی فراوان در زندان بدهکاران مالی لندن مارشالسی زندانی شد. جان مرد خوش‎گذرانی بود و انبوه ثروتش را در قمار از دست داد. او در تلاش بود تا خانواده‌ی خود را به طبقه‌ی مرفه جامعه وصل کند؛ حتی در راه این هدفش نشان خانوادگی یک خانواده‌ی مرفه را برای خانواده‌ی خود اخذ کرد. در روزگاری که دیکنزها زندگی می‌کردند طبقه‌ی اجتماعی خانواده از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود.

در آن زمان مرسوم بود که تمامی اعضای خانواده‌ی بدهکار مالی به همراه او به زندان برده شوند و تا زمانی که بدهی خود را پرداخت نکرده‌اند در اسارت قانون باشند.

در نهایت خانواده‌ی دیکنز با ارثیه‌ای که بعد از فوت مادربزرگشان در آوریل 1824 دریافت کردند توانستند از زندان آزاد شوند.

پیش از نابسامانی وضعیت مالی خانواده،‎ چارلز مدت کوتاهی را در مدرسه خصوصی ویلیام گیلز آموزش دید؛ اما در سن دوازده‌سالگی و به علت شرایط سخت خانواده، مجبور شد مشغول به کار شود و تحصیل را رها کند. او تنها فردی از اعضای خانواده بود که به زندان نرفت و با کار کردن سعی در پرداخت بدهی پدرش داشت.

«دو روز قبل از دوازدهمین سالروز تولدش چارلز کوچک در یک کارخانه به نام هانگر فورد استیرزد در ازای شش شلینگ در هفته به کار برچسب‌زنی روی بطری‌ها مشغول شد.»[2]

چارلز دیکنز درد کار اجباری در کودکی، طردشدن از خانواده و نداشتن حامی را تا پایان عمرش با خود همراه داشته ‎است؛ حتی زمانی که زندگی راحت، زن و فرزندان بسیار، شغل خوب و شهرت و محبوبیت داشت، در پس افکارش رنج عمیق دوران کودکی‌اش را به یاد می‌آورد.

اما در همین دوران سخت کودکی نیز چارلز علاقه به کتاب ‎خواندن را از دست نداده بود. رمان تام جونز اثر هنری فیلدینگ یکی از کتاب‌هایی است که او در کودکی خوانده‌است.

چارلز بعد از آزادی پدر فرصت دوباره‌ای برای ادامه‌ی تحصیل یافت و بعد از پایان تحصیلاتش در یک دفتر وکالت مشغول به کار شد.

او علاقه داشت بازیگر شود، ولی بر حسب اتفاق روز اجرای تست بازیگری دچار سرماخوردگی شد و این فرصت را از دست داد.

اندکی بعد چارلز بیست‌ساله با استعدادی که در نوشتن از خود نشان داد توانست خبرنگار امور عمومی و پارلمانی لندن شود. او پیش از این تجربه‌ی روزنامه‌نگاری را هم در پرونده‌ی کاری خود داشت.

دیکنز در آن سال‌ها در گردهمایی‌های انتخابات مقدماتی مجلس حضور می‌یافت و از آن‎ جلسات گزارش تهیه می‌کرد. او برای این کار به سراسر کشور سفر می‌کرد.

در آن دوران سردبیری بنتلیز مسیلانی را نیز بر عهده داشت و داستان الیورتوئیست را در آن مجله منتشر کرد.

چارلز دیکنز در سال 1836 در حالی که بیست و چهار ساله بود با کاترین هوگارت ازدواج کرد. کاترین دختر جورج هوگارت بود. جورج ویراستار روزنامه‌ی عصر و کاترین نویسنده بود. اولین فرزند دیکنز یک سال پس از ازدواج او متولد شد.

چارلز پس از چاپ رمان دیوید کاپرفیلد در حالی که در نویسندگی به محبوبیت زیادی رسیده بود؛ مجله‌ای را با نام سخنان خانگی منتشر کرد. هم‎چنین در این دوران تئاتر هم کار می‌کرد و درآمد حاصل از برخی اجراهایش را صرف امور خیریه می‌کرد.

چارلز در مجله‌اش انتقادات اجتماعی سیاسی خود را بیان می‌کرد؛ مثل نقدهایی که به وضعیت بهداشت در سال 1854 مصادف با شیوع بیماری وبا داشت و هم‎چنین مدیریت ضعیف دولت در جنگ کریمه.

سال 1857 زمزمه‌هایی مبنی بر اختلاف و جدایی چارلز و کاترین به گوش رسید. گفته می‌شود این زوج از یکدیگر جدا شدند، اما چون طلاق برای شخص معروفی مانند چارلز دیکنز کاری غیر معمول بود، کاترین بعد از جدایی بیست سال در خانه‌ی چارلز زندگی کرد و در بین عموم وانمود می‌کردند که هم‎چنان زن و شوهر هستند.

در این میان اقدامی که محبوبیت چارلز را تحت الشعاع قرار داد، رابطه‌ی او با الن ترنان هنرپیشه‌ی هفده ساله بود. چارلز جواهری را که برای الن خریده بود به اشتباه برای کاترین ارسال کرد و این‎گونه شایعه‌ها تأیید شدند.

او و الن یکبار هم مسافر قطاری بودند که دچار سانحه شد و دیکنز در جلسات تحقیقاتی بعد از این اتفاق شرکت نکرد تا از دایره‌ی انتشار اخبار بیشتر پیرامون رابطه‌اش با الن ترنان فاصله بگیرد.

کلر تومالین که یک زندگی‎نامه‌نویس است در کتاب زن نامرئی ادعا می‌کند که چارلز و الن سیزده سال به طور مخفیانه با یکدیگر زندگی کرده‌اند؛ یعنی تا زمانی که دیکنز از دنیا رفته است.

و اما پایان زندگی آقای نویسنده، چارلز دیکنز در حالی که اثر نیمه‌تمام ادوین درود را در دست نگارش داشت در نهم ژوئن 18۷0 بر اثر سکته‌ی قلبی از دنیا رفت.

«مراسم تشییع جنازه‌ی او با شکوه تمام برگزار شد و او در قطعه‌ی شعرا واقع در قبرستان وست مینستر به‌خاک سپرده شد.»[3]

تأثیر زندگی شخصی دیکنز بر آثارش

چارلز بعدها بازتاب دوران سخت کودکیش را در آثاری هم‎چون آرزوهای بزرگ نشان می‌دهد. آثاری که او را از نگاه برخی منتقدان تبدیل به تأثیرگزارترین نویسنده‌ی انگلیسی بعد از شکسپیر و بزرگ‎ترین نویسنده‌ی عصر ویکتوریایی می‌دانند.

دیکنز در آثارش عمیق‌ترین عواطف بشری را به نمایش می‌گذارد و مخاطب را با شخصیت‌هایی که ساخته و پرداخته‌ی ذهن خلاقش است، همراه می‌کند.

قهرمانان داستان‌های دیکنز مردم عادی‌ای هستند که برای زندگی در شرایط دشوار جامعه‌ی زمان خویش تلاش می‌کنند.

پیپِ آرزوهای بزرگ، چارلز دیکنز نوجوانی بود که در غیاب پدر مسئول تأمین مخارج خانواده بود. تغییرات شرایط خانوادگی درک مفاهیمی چون فقر، بی‌عدالتی، کار اجباری کودکان، زندانی مالی، کودکان کار بی‌پناه و ... را برای چارلز آسان کرد و از آن‌جایی که دردها دانه‌های رویش آثار بزرگ در ادبیات هستند، چارلز موفق به نگارش رمان‌های معروف و مؤثری در ادبیات انگلستان شد.

درک درستی که او از جامعه‌ی زمان خود، انقلاب صنعتی و مشکلاتش برای طبقه‌ی کارگر به‌دست آورده ‎بود، دیکنز را به یکی از مهم‌ترین چهره‌های ادبیات قرن نوزدهم تبدیل کرده است.

توجه و اهمیتی که چارلز دیکنز برای قشر ضعیف جامعه قائل بود و انعکاس این موضوع در آثارش، بین نویسندگان قرن نوزدهم متداول نبود و از همین رو آثار او اهمیت ویژه‌ای دارند.

از دیگر تأثیرات مسائل شخصی که در آثار ادبی چارلز دیکنز می‌توان یافت، شباهت بیماری سخت رز میلی در الیورتوئیست با مرگ خواهر همسر دیکنز است.

دغدغه‌های اجتماعی چارلز نیز در آثارش جای پررنگی دارند: بازدید از مدارس ارزان یورکشر در داستان نیکلاس نیکلبی زنده می‌شود و فریادهای عدالت‌خواهی‌اش در دکان عتیقه‌چی.

آثار چارلز دیکنز

همان‎طور که پیش‌تر اشاره کردیم آثار دیکنز که هر کدام در جایگاه خود از رمان‌های مهم به شمار می‌آیند؛ نقاد و مفسر جامعه هستند و زندگی شخصیت‌هایی آرمان‎گرا در مواجهه با شرایط دشوار مالی، خانوادگی و ... را بیان می‌کنند.

شرح‌حال زندگی چارلز را در آثارش می‌یابیم؛ هر چند او هیچ‌گاه علاقه نداشت درباره‌ی زندگی شخصی‎ و به خصوص دوران کودکی‌اش صحبت کند.

کتاب داستان دو شهر

این کتاب در سال 1859 میلادی نوشته شده‌است. منظور از دو شهر لندن و پاریس است. ماجرای کتاب قبل و در طول انقلاب فرانسه رخ می‌دهد. داستان دو شهر در کنار شازده کوچولوی آنتوان دو سنت اگزوپری جز پرفروش‌ترین کتاب‌های تک جلدی جهان در تمام دوران‌ها هستند.

این کتاب با سفر کارمند بانک تلسون جارویس لری به پاریس آغاز می‌شود. او در این سفر لوسی مانت را ملاقات می‌کند و راز زنده بودن پدرش را برای او افشا می‌کند.

این رمان در گونه‌ی ادبی داستان تاریخی جای می‌گیرد.

کتاب دیوید کاپرفیلد

دیوید کاپرفیلد نام کتاب و نام شخصیت اصلی داستان است. سال انتشار کتاب 1850 میلادی است. زندگی‎نامه‌ی چارلز دیکنز را در دیوید کاپرفیلد می‌خوانیم؛ شاید به همین علت است که خود نویسنده این رمان را از دیگر آثارش برتر می‌داند:

«مثل دیگر والدین،‌ من در اعماق قلبم بچه‌ی محبوبی دارم که نامش «دیوید کاپرفیلد» است.»

این رمان متعلق به دوران اوج ادبی دیکنز است و رمان گونه‌ی تربیتی دارد. در این رمان اعتراضات و انتقادات اجتماعی دیکنز را کمتر می‌خوانیم و او بیشتر به شرح زندگی شخصی دیوید کاپرفیلد پرداخته است.

دیوید شش ماه بعد از مرگ پدرش متولد می‌شود آن هم در نیمه شب جمعه که این خود یعنی بد اقبالی!

خانواده‌ای که دیوید در آن متولد شده است از نظر مالی در شرایط سختی به سر می‌برند. او مادری مهربان و فداکار اما ضعیف دارد که برای گذران زندگی به اجبار با مردی به نام موردستون ازدواج می‌کند. موردستون رفتار مناسبی با دیوید ندارد و او را برای تحصیل به مدرسه‌ای در خارج از شهر می‌فرستد.

دیوید توقع زیادی از زندگی ندارد. او فقط می‌خواهد خانواده‌ای مهربان و حامی داشته باشد و برای اطرافیانش مهم باشد. هر چند دیوید زندگی سختی را می‌گذراند، اما هم‌اکنون که داستان را برای ما روایت می‌کند شرایطش به سمت بهترشدن تغییر کرده‌است.

چگونگی این تغییر اوضاع را در دیوید کاپرفیلد بخوانید.

از رمان دیوید کاپرفیلد اقتباس‎ سینمایی نیز شده است. کیوکر در سال 1935 نسخه‌ی اقتباسی دیوید کاپرفیلد را بر روی پرده می‌برد اما به علت محدودیت‌های فیلم سینمایی بخش‌هایی از داستان و شخصیت‌های کتاب حذف می‌شوند.

اقتباس از شاهکاری مثل این کتاب کار آسانی نیست. در سال 1969 میلادی نیز البرت مان بزرگسالی دیوید کاپرفیلد را در فیلم خود به تصویر می‌کشد و با یک بازگشت به عقب مروری نیز بر دوران کودکی او دارد.

کتاب سرود کریسمس

کریسمس 1843 میلادی این کتاب به چاپ رسید. داستانش درباره‌ی اسکروج تاجر ثروتمند و خسیسی است که با همراهی روح دوستش مارلی و سه روح دیگر تغییراتی پیدا می‌کند و مهربان و بخشنده می‌شود.

نکات جالبی درباره‌ی سرود کریسمس وجود دارد: این‎که چارلز دیکنز نمایشنامه‌ی این کتاب را نیز نوشت و خودش در سراسر ایتالیا آن را اجرا کرد. دیکنز برای اجرای سرود کریسمس به صورت تک نفره در 38 نقش هنرنمایی کرد.

هم‎چنین چارلز دیکنز با به‎ کار بردن عبارت کریسمس مبارک در سرود کریسمس آن را بین مردم محبوب کرد.

نام اسکروج نیز در سال 1982 میلادی با معنای خسیس به فرهنگ انگلیسی آکسفورد اضافه شد.

از این کتاب چندین بار نیز اقتباس سینمایی صورت گرفته است: «سرود کریسمس میکی» (۱۹۸۳)، «سرود کریسمس» (اسکروج) (۱۹۵۱) و ...

کتاب الیورتوئیست

الیورتوئیست در سال‌های 1837 تا 1839 میلادی در پاورقی ماه‎نامه‌ی انگلیسی بنتلیز مسیلانی به چاپ رسید. شرح وضعیت اسف‌بار یتیم‌خانه‌های انگلستان در این کتاب آورده شده‌است. الیور کودک یتیمی است که از طرف یتیم‌خانه به پیرمردی تابوت‌ساز فروخته می‌شود. او بعد از این اتفاق تصمیم می‌گیرد از لندن فرار کند.

از این کتاب نیز اقتباس سینمایی انجام شده است. در سال 1968 میلادی کارول رید فیلمی برجسته با نام الیور ساخت. فیلمی که در 11 بخش جوایز اسکار نامزد شد و 6 جایزه گرفت. بازیگر نقش فاگین رون مودی جایزه گلدن گلوپ را نیز دریافت کرد.

در سال 1948 میلادی نیز فیلمی با عنوان الیورتوئیست به‌دست دیوید لین ساخته شد که از نظر منتقدان جزء صد فیلم برتر سینمای انگلستان است.

کتاب نیکلاس نیکلبی

در سال 1838 میلادی رمانی انتقادی-اجتماعی با نام نیکلاس نیکلبی از چارلز دیکنز منتشر شد. داستان این اثر پیرامون مسائلی است که برای خاندان نیکلبی بعد از فوت پدرشان اتفاق می‌افتد.

چارلز دیکنز چهره‌ی منفور فقر و بی‌عدالتی را در این کتاب نمایش می‌دهد.

کتاب آرزوهای بزرگ

از دسامبر 1860 تا اوت 1861 میلادی آرزوهای بزرگ در هفته‌نامه‌ی سراسر سال به چاپ رسید.

در اکتبر 1861 سرانجام انتشارات چپمن و هال متن کامل این رمان را در سه جلد به چاپ رساند.

کتاب آرزوهای بزرگ یکی دیگر از شاهکارهای ادبی چارلز دیکنز است. شخصیت اصلی، پیپ، زندگی‌نامه‌ی خود را در این داستان روایت می‌کند. زندگی پیپ هفت ساله سراسر رنج و درد است. او کودکی یتیم است که در کلبه‌ای محقر به همراه خواهر و شوهرخواهرش زندگی می‌کند.

پیپ یک روز در راه گورستان زندانی فراری‌ای با نام آبل مگویچ را ملاقات می‌کند و بعد از آن وقایع بسیاری را از سر می‌گذراند.

آرزوهای بزرگ توصیف دقیق حقایق اجتماعی و سیاسی روزگار زندگی چارلز دیکنز است.

[1]- اعرابی، 1387: 5

[2]- همان، 6

[3]- همان، 9