مروری بر کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند نوشته‌ی آلن دوباتن

کتاب در جستجوی زمان ازدست‌رفته [1] طولانی‌ترین رمان تاریخ است. مارسل پروست برای نوشتن این کتاب حدوداً یک‌میلیون و دویست و پنجاه هزار کلمه استفاده کرده است؛ اما فقط حجم آن نیست که توجه‌ها را به خود جلب کرده است. این رمان به شیوه‌ی کلاسیکی عمل نمی‌کند که پیش از آن وجود داشته است؛ یعنی تنها یک داستان را تشریح نمی‌کند، بلکه از ورای داستان اصلی به تحلیل ادبی، هنری، فلسفی و اجتماعی جامعه‌ی فرانسه در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی می‌پردازد. ژرفا و گستره‌ی اندیشه‌ی مارسل پروست و ظرافت و حساسیت ویژه‌اش باعث شهرت این رمان شده است.

آلن دوباتن در کتاب «پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند؟»[2] در نُه بخش با ارائه‌ی جزئیات مستند درباره‌ی زندگی مارسل پروست، ما را با دنیای او آشنا می‌کند. اطلاعاتی که در آغاز شاید کمی بی‌مورد به نظر برسند؛‌ اما به روی رمان پروست مؤثر واقع شده‌اند. نوشتن رمان « در جستجوی زمان ازدست‌رفته » از سال 1909 آغاز شده و در سال 1922 به پایان رسیده است؛‌ بنابراین پروست تقریباً بخش اعظمی از عمرش را صرف نگارش این کتاب کرده است و دور از ذهن نخواهد بود اگر بخواهیم در نظر بگیریم که دانستن زندگی شخصی او می‌تواند به فهم کتاب کمک کند.

پروست معتقد است که « از منظر زیبایی‌شناختی، تعداد انواع آدم‌ها چندان محدود است که در هرکجا ممکن است مدام مفتخر به ملاقات کسانی شویم که می‌شناسیمشان»[3]؛ این مسئله تنها به ظاهر آدم‌ها ختم نمی‌شود؛ در رفتار و منش آدم‌ها نیز نوعی الگوی تکرارشونده وجود دارد که باعث می‌شود هنگام خواندن یک کتاب با آشنایانمان روبرو شویم. آلن دوباتن از این مسئله استفاده می‌کند و از  فوایدش می‌گوید؛‌ مثلاً اینکه می‌توانیم در همه‌جا احساس راحتی داشته باشیم و یا تنهایی‌مان را مداوا کنیم.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پروست، توصیف‌های طولانی و دقیق است. مثلاً حتی هنگامی‌که می‌خواست یک خبر دوخطی در روزنامه‌ را برای دوستانش تعریف کند، به‌اندازه‌ی چند صفحه آن را توصیف می‌کرد و با تخیلش بخش اعظمی از آن خبر کوتاه را بازسازی می‌کرد؛ یا در رمانش سی صفحه را به چگونگی به خواب رفتن شخصیت اصلی‌اش اختصاص می‌دهد. دوباتن استدلال می‌کند که کوتاه سخن ‌گفتن یا کوتاه نوشتن می‌تواند چیزهای مهم را در نظر ما کم‌اهمیت جلوه بدهد. درواقع بزرگی آثار هنری به کیفیت ظاهری موضوعشان وابسته نیست؛ بلکه اساس بزرگی آن‌ها به نحوه‌ی پرداخت نهایی آن‌هاست. مثلاً اگر قرار بود خلاصه‌ای از « رومئو و ژولیت » اثر شکسپیر را در بخش حوادث روزنامه بخوانیم، شاید هیچ جنبه‌ای از آن به نظرمان جذاب نمی‌آمد و به‌سرعت از روی آن خبر می‌گذشتیم:‌

« پایان غم‌انگیز زوج ورونایی: مرد جوانی پس از آنکه به‌اشتباه تصور می‌کرد معشوقش مرده است، دست به خودکشی زد. زن جوان نیز وقتی از سرنوشت عاشقش آگاه شد، خود را کشت.»[4]

تا اواخر قرن نوزدهم، منتقدان برجسته‌ی ادبی مانند سِن بوو معتقد بودند که برای درک کامل و جامع یک اثر هنری باید با خالق آن آشنا شویم.‌ یعنی اگر با یک اثر هنری با تمام وجود مواجه بشویم؛ اما خالق آن را نشناسیم، نمی‌توانیم ادعا کنیم که آن اثر را شناخته‌ایم. در طرف دیگر خود پروست معتقد است که هرچه اثر یک نویسنده، درخشان و هوشمند باشد؛ به همان اندازه ممکن است زندگی شخصی خود نویسنده وابسته به طیف وسیعی از حماقت، فلاکت و مشقت باشد. به همین دلیل « کتاب‌ها مهم هستند و نه زندگی‌ها»[5] ؛ پس به‌راحتی می‌توانیم با آثار یک هنرمند، بدون نیاز به دانستن زندگی شخصی‌اش مواجه شویم. در اینجا دوباتن ما را در یک دوگانگی به‌ظاهر متناقضی قرار می‌دهد. در یک‌طرف، حرف پروست است که می‌گوید « برای شناخت اثر نیازی به خالق آن نیست و موجودیت اثر، مستقل از خالق آن است.» و از طرف دیگر خود او در همین کتاب، زندگی صاحب اثر را بررسی می‌کند. علت این است که هدف آلن دوباتن در این کتاب از محدوده‌ی توصیف رمان پروست فراتر می‌رود؛‌ او به زندگی و مجموعه‌ی نظرات پروست می‌پردازد و به اینکه چگونه می‌توانیم از او برای بهتر کردن نگرش خودمان استفاده کنیم. درواقع بعد از کمی پیشروی در این کتاب، دوباتن هم به این نتیجه می‌رسد که آثار می‌توانند حیات خود را بدون نیاز به صاحبشان ادامه دهند. مثلاً پروست مشکلات عدیده‌ای در مسائل مربوط به زندگی شخصی و عاطفی‌اش داشت؛ اما دوستانش همواره از او به‌عنوان بهترین مشاور مسائل عاطفی‌شان استفاده می‌کردند. کتاب « در جستجوی زمان ازدست‌رفته » نیز سرشار از توضیح شخصیت‌هایی است که مشکلات مختلف و منحصربه‌فردی در خود دارند و می‌توان به این رمان به‌عنوان راهنمای درمان مشکلاتِ این‌چنینی نگاه کرد.  

پروست به‌قدری به جزئیات می‌پردازد که ممکن است نتوانیم به‌درستی آن‌ها را درک کنیم. آلن دوباتن با تشریح نگاه او به ما کمک می‌کند که چگونه نگاه متفاوتی به پروست و اساساً چگونه نگاه متفاوتی به زندگی داشته باشیم. چگونه می‌توان کتاب خواند یا چگونه کتاب‌ها را زمین گذاشت! چگونه با موفقیت رنج برد؟ چگونه دوست خوبی باشیم؟ چگونه چشمان خود را بازکنیم؟ چگونه به هنگام عاشقی شاد باشیم؟‌ « پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند؟ » راهنمای حقیقی‌ برای پاسخ به این سؤالات است.

[1]- این رمان توسط مهدی سحابی در نشر مرکز منتشر شده است.

[2]- پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند؟؛‌ آلن دوباتن؛ ترجمه‌ی گلی امامی؛ انتشارات نیلوفر؛ تهران؛‌ 1383

[3]- همان (1383:29)

[4]- همان (1383:50)

[5]- همان (1383:60)