مروری بر کتاب ابله نوشته‌ی فئودور داستایفسکی

«مقام رنج به همه کس داده نمی‌شود.» [1]

وقتی موضوع بحث ما نام اثری از داستایوفسکی است، توصیف آن بسیار دشوار است. همه علاقمندان به رمان بی‌شک باید کتاب‌های او را در صدر فهرست مطالعاتی خود قرار دهند. یکی از مهم‌ترین دلایلی که آثار داستایوفسکی با تاخیر مطالعه می‌شود حجم زیاد کتاب‌های اوست؛ اما توصیه می‌کنیم قبل از مطالعه هر اثری به خواندن شاهکار‌هایی از بزرگترین نویسنده جهان بپردازید.

کتاب ابله یکی از مهم‌ترین آثار داستایوفسکی است که درون‌ مایه‌های بسیار زیادی می‌توان برای آن نقل کرد. بسیاری ابله را یک اثر اتوبیوگرافی می‌دانند که با داستان اعدام و زندگی او در سوئیس پیوند دارد. علاقمندان به داستایوفسکی آثار او را معمولا به دلیل درون‌مایه‌های کم نظیر فلسفی و یا به دلیل جذابیت‌های روایی و داستانی که دارد مطالعه می‌کنند. ما تلفیقی از این دو نگرش را برای معرفی این کتاب در نظر گرفته‌ایم.

داستان رمان ابله داستایوفسکی حکایت جوانی به نام پرنس لیو نیکلایویچ میشیکن است که به بیماری صرع و تشنج مبتلا شده است. داستایوفسکی از این بیماری به شکل نمادین استفاده می‌کند تا مقدمه‌ای بر ترسیم شخصیت اصلی داستان باشد که در جامعه به عنوان ابله نماد پردازی شده است.

میشیکن برای درمان به کشور سوئیس می‌رود. بخشی از کتاب در ارتباط با نحوه مواجهه او با بیماری و روند درمانش است. او پس از بهبودی به روسیه باز می‌گردد و چون هیچ آشنایی ندارد نزد یکی از اقوام دور خود به نام خانم ژنرال می‌رود. بخش اصلی کتاب از این لحظه آغاز می‌شود.

بیماری میشیکن تقریبا بهبود پیدا کرده‌ است و دیگر آن حالت جنون و تشنج سابق را ندارد. به نظر می‌رسد او بعد از طی کردن دوران درمان شخصیت واقعی و پاک خود را به دست آورده؛ به طوری که به نظر می‌رسد داستایوفسکی او را نماد انسان کامل قرار داده است؛ اما تفاوت میشیکن با جامعه او را ابله جلوه می‌دهد.

میشیکن با جامعه و گروهی تفاوت مطلق دارد که در آن قرار گرفته است. به طوری که او نماد زندگی انسانی و جامعه نماد زندگی غیر انسانی است. نوآوری داستایوفسکی در شرح حال جامعه روسیه نیز به ساخت همین شخصیت‌های نمادین باز می‌گردد. میشیکن به علت ثروت و شهرت خانوادگی‌اش که البته به باد رفته است، پرنس نامیده می‌شود. پرنس انسانی بسیار ساده زیست و با افکار اخلاقی است، به طوری که فکر او به سمت کمترین خطایی نمی‌رود؛ اما این ویژگی پرنس دقیقا نقطه مقابل ارزش‌های جامعه روسیه است که بر ثروت، قدرت و شهرت بنا شده است. داستایوفسکی پرنس را در یک وضعیت پرتاب شدگی قرار می‌دهد تا مبازره‌ای بین خیر و شر ایجاد کند.

پرنس پس از مدتی به ثروت قابل توجهی دست پیدا می‌کند. او در یک میهمانی شرکت می‌کند که قرار است دختری به نام ناستازیا را به مزایده بگذارند. ناستازیا که از حرص مردان به وحشت افتاده اعلام می‌کند که دوست دارد باقی عمرش را مانند یک دختر فقیر زندگی کند. پرنس فکر می‌کند که فهم مشترکی میان آن‌ها وجود دارد و برای خرید او اعلام آمادگی می‌کند. یکی از درخشان‌ترین لحظات این کتاب دقیقا در اینجا و گذشتن از ناستازیا رقم می‌خورد. فردی به نام راگوژین اعلام می‌کند که من همه چیزم را فدای ناستازیا می‌کنم و پرنس این فداکاری را ارج می‌نهد و از خرید ناستازیا منصرف می‌شود. هر چند عشق در این کتاب دوامی ندارد اما او منصرف می‌شود تا راگوژین و ناستازیا با یکدیگر ازدواج کنند.

شخصیت‌های این رمان بازتابی از جامعه روسیه هستند. دزدی، هرزگی، فساد، قتل و دروغگویی افراد در این کتاب واقعیت تلخی را نشان می‌دهد که داستایوفسکی به شخصیت‌های اصلی این کتاب نسبت داده است. پرنس به طور طبیعی رفتار کاملا اخلاقی از خود نشان می‌دهد؛ اما این رفتار تا کجا جایز است؟ و چگونه می‌تواند ادامه پیدا کند؟

مناسبات عاشقانه در این کتاب، عاقبت میشیکن، ناستازیا، راگوژین، کولیا و سایر شخصیت‌های داستان را با مطالعه ابله متوجه خواهید شد. داستانی سراسر شور و هیجان از زندگی داستایوفسکی که فراز و نشیب بسیار زیادی دارد. داستایوفسکی در این فراز و نشیب‌ها از سیاست، مذهب و اخلاق بهره گرفته است. او تلاش می‌کند تا چهره آرمانی و واقعی زندگی را در برابر هم قرار دهد و افسوس که نیروی شر عظیم است.

ابله یکی از رمان های داستایوفسکی نویسنده شهیر روسی است که در سال 1869 نوشته شده است. رمان های دیگر این نویسنده با عناوین “نیه توچکا”، “جنایات و مکافات”، “شب های روشن”، “بانوی میزبان”، “یک اتفاق مسخره”، “قمارباز” و “همزاد” به فارسی ترجمه شده است.

[1] (داستایوفسکی، 1387:827)