مروری بر چند داستان درباره‌ی قربانیان داغ ننگ

انگ اجتماعی چیست؟ 

در حقیقت، انگ اجتماعی با جنسیت، نژاد، فرهنگ، طبقه‌ی اقتصادی، گرایش جنسی، هوش و سلامتی ارتباط دارد. 

انگ اجتماعی وقتی ایجاد می‌شود که یک فرد نه بر اساس ویژگی‌های شخصیتی‌اش، بلکه بر اساس قومیت، موقعیت یا بیماری‌‌ای قضاوت شود که با آن دست و پنجه نرم می‌کند. چنین فردی احساس می‌کند متفاوت از دیگران و جدا افتاده است. او با مجموعه خصوصیاتی برچسب می‌خورد که باب میلش نیست و از باورهای رایج و کلیشه‌ای نشات می‌گیرد. انگ یک نشانه‌ی هویتی یا ویژگی است که باعث احساس شرم و بی‌اعتباری فرد می‌شود.

انگ اجتماعی چطور عمل می‌کند؟

1. حتما نباید کار بدی انجام داده باشید که قربانی انگ اجتماعی شوید. بیشتر مردم در طول زندگی به شکلی درگیر آن می‌شوند. برای مثال فرزند کسی که معتاد است یا دختری که در محله‌ای سنتی با پسری دیده شده، می توانند قربانی انگ اجتماعی شوند.
2. انگ اجتماعی از باورهای فرهنگی نشات می‌گیرد و باعث محرومیت فرد از برخی حقوق اجتماعی و انسانی یا مجازات و تحقیر بی‌دلیل می‌شود. 
3. انگ اجتماعی می‌تواند به خاطر یک بیماری جسمی یا روحی به فرد زده شود یا بر اثر یک حادثه مثل دزدیدن یک تکه نان وقتی کسی سخت گرسنه است. 
4. انگ اجتماعی دامان برخی اقوام و نژادها را هم گرفته است؛ مثل باور به مجرم بودن سیاه‌پوستان. 
5. انگ اجتماعی اعتماد به نفس را کاهش می‌دهد، فرد قربانی را منزوی می‌کند و گاه فرد را به سمت ارتکاب جرم سوق می‌دهد.
6. انگ اجتماعی چهره‌ای دروغین از شما در جامعه به نمایش می‌گذارد. چیزی که حقیقت ندارد و شما مجبورید با سرافکندگی آن تصویر ساختگی زندگی کنید.
7. در حقیقت، انگ زمانی است که کسی شما را به شکلی منفی ببیند؛ زیرا شما دارای یک ویژگی متمایز یا یک ویژگی شخصی هستید که تصور می شود باعث آسیب به دیگران است. این ویژگی (یک کلیشه منفی) می‌تواند خطری برای دیگران نباشد؛ اما ناخودآگاه افراد بنابر آموزه‌های فرهنگی، آن را آسیب‌زا در نظر گرفته است. برای مثال، نگرش و اعتقادات منفی نسبت به افرادی رایج است که بیماری روانی دارند.
8. از طرف دیگر، افرادی هم که دارای زندگی فراتر از معیارهای جامعه و دارای شرایطی هستند که توجه عموم را به خود جلب می کند، توسط جامعه ناسازگار تلقی می‌شوند و با نتایج منفی انگ زندگی می‌کنند. نمونه‌ی این حالت روشنفکرانی هستند که در دوران حیات خود از سوی جامعه به شدت نکوهش شده‌اند؛ مثل فروغ فرخزاد.
9. باید به‌خاطر داشت که انگ و تبعیض در مورد فردی که با اختلال روحی دست و پنجه نرم می‌کند، می‌تواند به بدتر شدن علائم و کاهش احتمال درمان او منجر شود. یک بررسی گسترده اخیر در تحقیقات نشان داده که انگ اثرات منفی در بهبودی در افراد مبتلا به بیماری‌های روانی شدید ایجاد می‌کند.

چطور با انگ اجتماعی مبارزه کنیم؟

انگ مانع کمک به مردم می‌شود. یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از دامن زدن به ایجاد لکه ننگ، یادگیری بیشتر در مورد موقعیت‌ و ویژگی افراد است. بدانیم که نباید دیگران را به خاطر ویژگی‌هایی سرزنش کنیم که آسیبی به دیگران نمی‌زند. کلیشه‌های خطرناک بودن و غیرقابل پیش‌بینی بودن را بازنگری کنیم و درباره‌ی منطقی بودن آن‌ها فکر کنیم. برای نزدیک شدن به دیگاه آدم‌هایی که متفاوت از ما زندگی و فکر می‌کنند، می‌توانیم داستان بخوانیم. همچنین انجام مراحل زیر می‌تواند به ما کمک کند که در این راه قدم به قدم پیش برویم. 

1. دانستن حقیقت و آموزش دیدن درباره‌ی بیماری‌های روحی و موقعیت‌ها و اختلالاتی که افراد را درگیر می‌کند.
2. دقت کردن به نگرش و رفتار خود
3. انتخاب با دقت کلمات هنگام سخن گفتن
4. فرهنگ سازی و آموزش دادن به دیگران.
5. داشتن نگرش مثبت.
6. حمایت از دیگران و نوع دوستی.

داستان‌هایی درباره‌ی قهرمانانی درگیر با داغ ننگ:

کتاب دختری در قطار

دخترى در قطار رمانی روان‌شناسانه درباره‌ى سه زن‌ است كه هر كدام با مشكلاتى رو‌به‌رو هستند. آن‌ها هر كدام از نگاه خود داستان را پيش مى‌برند تا تكه‌هاى پازل زندگى‌شان كنار هم چیده و ارتباط این سه زندگی با یک‌دیگر پدیدار شود.

در طول داستان، همه چيز به سادگی پيش مى‌رود؛ مثل زندگی روزمره‌ی آدمای دیگر، یکی درگیر ناباروری‌ست، دیگری زندگی آرامی در کنار همسرش دارد و یکی دیگر از نوزادش نگه‌داری می‌کند؛ اما در پس همین زندگی‌های ساده رازی نهفته است كه هويت جديد تك تك قهرمانان داستان را پنهان مى‌كند؛ هويتى ديگرگون، نه تنها براى خوانندگان كه براى خودشان و در همان لحظاتی که قضاوت را آغاز می‌کنیم، ناگهان روند داستان شکل دیگری به خود می‌گیرد و کم‌کم در می‌یابیم که هیچ چیز درباره‌ی آن‌ها نمی‌دانسته‌ایم؛ زیرا مردی برای زنان داستان هویتی جعلی ساخته تا خودش آن موجودی نباشد که در واقعیت وجود دارد؛ تا دیگران او را نشناسند. بله، انگ اعتیاد و جنون ما را هم فریب داده است. 

کتاب زنی پشت پنجره

ای جی فین در سال 2018 این داستان دلهره‌آور را نوشته است. قهرمان اصلی این رمان جنایی آنا فاکس است که در یک خانه‌ی زیبا و بزرگ زندگی می‌کند و زیر زمین خانه را به مردی تنها اجاره داده است. او روانشناس کودک است و مدتی‌ست از دختر و همسرش جدا شده؛ اما همچنان با آن‌ها ارتباطی نزدیک دارد. آنا از بیماری روحی رنج می‌برد و قادر نیست از خانه خارج شود. او از فضاهای باز می‌ترسد. برای همین هفته‌ای چند بار روان‌پزشک به دیدنش می‌رود. آنا دارو مصرف می‌کند و وابسته به الکل است. همین کافی ست که او برای کسی باور پذیر نباشد. اگر چه مشکل روحی آنا عمیق‌تر از چیزهایی ست که گفته شد؛ اما بهتر از دیگران می‌تواند وقایع را تحلیل کند و دقت خوبی دارد. او چیزهایی را می بیند که دیگران نمی‌توانند ببینند، مثل قتلی که در همسایگی رخ داده است. آنا با ریزبینی و سماجت راز هولناکی را بر ملا می‌کند و انگ جنون را پس می‌زند.

کتاب خانه‌زاد

این رمان پرفروش نخستین بار در سال ۱۹۴۰ منتشر شد و در دسته‌ی ادبیات اعتراضی قرار گرفت. خانه‌زاد اثر ریچارد رایت سراسر اعتراض است به نظم حاکم بر ذهن‌های مردم سرزمینی که آفریقایی‌تبارها را خطرناک و بی ارزش می‌دانند. قهرمان کتاب بیگر جوان و سیاه پوست است که به همراه مادر، خواهر و برادر کوچک‌ترش در خانه‌ای قدیمی در شیکاگو زندگی می‌کند. او به عنوان راننده به استخدام سفید پوستی ثروتمند در می‌آید تا شرایط زندگی را برای خانواده‌اش آسان‌تر کند. دختر خانواده عقاید کمونیستی دارد و تلاش می‌کند بیگر را با باورهای حزب آشنا کند. دختر جوان از کمونیسم می‌گوید و بیگر فقط شنونده است تا آن که پس از مدتی، به شکل اتفاقی دختر را به قتل می‌رساند. در حقیقت، او سیاه‌پوستی ست که دختری سفید پوست را کشته است. جامعه‌ی سفید پوست آمریکا او را به خاطر نژادش جانی و وحشی می‌دانند. این‌جاست که انگ نژادی دامان بیگر را می‌گیرد و او را آماج حملات خود قرار می‌دهد.

در خانه‌زاد خشونت و نفرتی عمیق موج می‌زند و نویسنده به خوبی توانسته خشونتی را پیش روی مخاطب قرار دهد که انگ اجتماعی بر برخی افراد تحمیل می‌کند.

کتاب بینوایان

داستان در دنیای طبقه‌ی محروم و فرودست پاریس می‌گذرد و مانند یک داستان پلیسی پر از دسیسه است، محکومیت دنباله دار ژان والژان که قربانی جامعه است یکی از داستان‌های اصلی و پر قدرت کتاب است. او به‌خاطر دزدیدن یک قرص نان نوزده سال را در زندان سپری کرده و پس از آزادی به عنوان یک جنایتکار سرسخت و خیابانی شناخته می‌شود. تلاش‌های او برای اصلاح و بازگشت به زندگی شرافت‌مندانه توسط ساختار حاکم مدام در هم کوبیده می‌شود. پس به ناچار نامش را تغییر می‌دهد تا از داغ ننگ برهد. او به یک صنعتگر و شهردار موفق در یک شهر شمالی تبدیل می‌شود. با وجود این، بارزسی سخت‌گیر او را می‌یابد که مدت‌ها به دنبال او بوده است. ژان والژان سرانجام به خاطر دختر خوانده‌اش، كوزت و شوهرش، ماریوس، خود را تسلیم می‌کند. 

کتاب پرواز را به خاطر بسپار

ادبیات جهان با خلق پرواز را به خاطر بسپار دچار توفانی سهمگین شد. داستان پسرکی یهودی و شش ساله که جنگ جهانی دوم را تصویر می‌کند. بسیاری باور داشتند که کتاب خود زندگینامه‌ی نویسنده است؛ اما زمانی که این مسئله از او پرسیده شد پاسخی دقیق نداد. 

این کتاب نمونه‌ای بارز از انگ اجتماعی‌ست که به واسطه‌ی مذهب گروهی را طرد و زندگی‌شان را نابود می‌کند. داستان خانواده‌ای که در ابتدای جنگ جهانی دوم پسرشان را به کمک واسطه‌ای به خانواده‌ای می سپارند که در حومه‌ی شهر زندگی می‌کنند تا از هجوم نازی‌ها در امان باشد. به خاطر موهای سیاه و پوست زیتونی پسرک احتمال داده می‌شود که یهودی یا کولی باشد.  پس مادر خوانده به او هشدار می‌‌دهد که خیره به او نگاه نکند؛ زیرا از چشم کولی می‌ترسد. پس از چندی زن بیمار می‌شود و می‌میرد و در هرج و مرج جنگ، ارتباط خانواده با واسطه قطع می‌شود. پسرک تصمیم می‌گیرد زن را با نفت بسوزاند؛ اما کلبه هم‌زمان آتش می‌گیرد. او که حالا بی‌پناه مانده، در جستجوی غذا و سر پناه از روستایی به روستای دیگر می‌رود و مورد خشونت مردم قرار می‌گیرد. تجربیات او دردناک و شوکه کننده است، او را به رودخانه می‌اندازند، به خاطر رنگ موهایش مدام طرد می‌شود، فکر می‌کنند نفرین شده است و توسط سربازان آلمانی دستگیر می‌شود. پرواز را به خاطر بسپار نمایش‌دهنده‌ی کشتار و شکنجه‌ای‌ست که آلمان نازی در جهان به راه انداخت؛ داستانی تکان دهنده از سفر پسری کوچک در جنگ.

کتاب مرد نامرئی

راوی مرد نامرئی یک جوان سیاه پوست بی‌نام است که در ایالات متحده قرن 20 زندگی می‌کند، جایی که واقعیت با فرا واقعیت پیوند خورده است و او تنها با تظاهر می‌تواند زنده بماند. او خود را نامرِئی می‌داند؛ چون کسی او را نمی‌بیند و در واقعیت اجتماعی هم نامرئی است. پس تلاش می‌کند جنوب نژادپرست را به مقصد شهر نیویورک ترک ‌کند؛ اما برخوردهای دیگران همچنان او را از زندگی بیزار می‌کند. در نهایت، به یک سوراخ درزیر زمین پناه می‌برد و تا خانه‌ای برای زندگی داشته باشد. در آن‌جا، نوری می‌درخشد و او می‌تواند هویت خود را جستجو کند.

مرد نامرئی تنها رمان رالف الیسون است و به عنوان یکی از رمان‌های بزرگ ادبیات آفریقایی-آمریکایی شناخته شده است. نامرئی بودن قهرمان کتاب الیسون به هویت او اشاره دارد و مهمترین نکته برای او درک این مسئله است که معنای سیاه بودن چیست و نقاب‌های متفاوتی باید به چهره بزند از کجا آمده اند. تجربه‌های شخصی قهرمان در کنار نیروی توهمات اجتماعی از او موجودی چند پاره ساخته است. کیفیت ویژه رمان ترکیبی ماهرانه از تحقیق وجودی در هویت است و به این نتیجه می‌رسد که سیاه پوست بودن در امریکا فرد را از نظر اجتماعی غیرقابل مشاهده می‌کند. راوی اول شخص بی‌نام باقی می‌ماند و با نگاه به گذشته، ماجرای از سر گذرانده را در واقعیت فرا واقعی اطراف، از میان مردم نژاد پرست جنوب امریکا تا جهان نه چندان مهمان‌نواز شهر نیویورک بازگو می‌کند.

در حالی که داستان مرد نامرئی با رمان‌های اگزیستانسیالیستی سارتر و کامو مقایسه می‌شود؛ اما داستان هویت یک انسان در برابر مبارزات، تعریف خود جمعی را نیز ترسیم می‌کند. شفافیت کار جامعه‌شناختی الیسون در شیوه‌ی نشان دادن شخصیت اصلی از طریق ترسیم وضعیت موجود با مهارت در این رمان گنجانده شده است تا در مورد افراد خاص، وقایع و موقعیت‌هایی بیشتر بدانیم که به دست اجتماع ساخته شده است. در این فرآیند، الیسون انتقادات دلسوزانه، اما جدی از منابع ایدئولوژیک فرهنگ سیاه، مانند دین و موسیقی ارائه می‌دهد.

کتاب گوژپشت نتردام

ویکتور هوگو این داستان را برای جلب توجه عموم به معماری گوتیک نوشته و شخصیت گوژپشت نتردام را از یک فرد حقیقی با همان خصویات ظاهری الهام گرفته است؛ اما از درون این داستان قرن پانزدهمی می‌توان باورهای عمومی ویران‌گری را از نزدیک دید که در دل پاریس زمان هوگو می‌گذرد.

گوژپشت دل‌باخته‌ی دختری زیبا به نام اسمرالدا می‌شود که همراه با بز خود می‌رقصد؛ اما اسمرالد دل‌باخته‌ی دیگری هم دارد که سرپرست خادمان کلیساست و اسمرالد علاقه‌ای به او ندارد. خیلی‌ها فکر می‌کنند اسمرالد یک کولی رومی فرانسوی ست؛ اما در حقیقت، او دختر زنی روسپی‌ست که پانزده سال پیش دزدیده شده، در حالی‌که خود هیچ چیز درباره‌ی ماجرا نمی‌داند و طوری با رومی‌ها زندگی و سفر می‌کند که گویی یکی از آن‌هاست. 

ماجرای داستان کلاف در هم پیچیده‌ای از کشمکش‌های عاشقانه و نمایشی از ساختاری سرکوب‌گر است که بر اساس باورهای اجتماعی نادرست، ارزش‌مندی و بی‌ارزشی افراد را می‌سنجد. فرزند یک روسپی بودن، زشت یا معلول بودن، کولی بودن و دیگر موقعیت‌هایی منزلت اجتماعی افراد را تعیین می‌کنند که در کتاب با آن روبه‌رو خواهید شد. 

گوژپشت نتردام کتاب بزرگ‌سال است؛ گرچه برای کودکان و نوجوانان بازنویسی شده است.