مروری بر کتاب اتاقی از آن خود نوشته‌ی ویرجینیا وولف

پس از سخنرانی‌های ویرجینیا وولف در چند کالج درباره‌ی موضوع «زن و داستان»، نشریه‌ی ادبی فوروم در نیویورک از او خواست تا مقاله‌ای با همین عنوان تدوین کند. وولف مقاله را نوشت، امّا «زن و داستان» بعد از نوشتن آن هم ذهن او را رها نکرد؛ موضوعی پر شور و حرارت، بسیار مهم و صدالبته فمنیستی.

در زمانه‌ی مردسالاریِ علنی، درحالی‌که برادرانش برای درس‌خواندن به مدارس خصوصی و دانشگاه‌ها فرستاده می‌شدند، او و هم‌جنسانش حق حضور در مکان‌های آموزشی را نداشتند. ویرجینیا البته خوش‌شانس بود؛ او می‌توانست از کتابخانه‌ی شخصی پدرش استفاده کند و به قول خودش تمام آن کتاب‌ها را «ببلعد». جایگزینی برای تحصیلاتی که او از آن محروم بود، و فرصتی که خیلی از زنان هم‌دوره‌ی او، از آن بی‌بهره بودند.

بخت از جهتی دیگر هم با او یار بود؛ درحالی‌که زنان زمانه‌اش برای رسیدن به استقلال مالی تقریباً هیچ راهی نداشتند و بهترین راهشان برای ادامه‌ی زندگی، ازدواج با مردی متموّل و اشراف‌زاده بود، عمّه‌ی ویرجینیا فوت کرد و ارثیه‌ای معادل سالی پانصد پوند برای او بر جای گذاشت.

تمام این مسائل، و فکر این که اگر این شرایط خاص را نداشت هیچ‌وقت می‌توانست بنویسد یا نه، ذهن او را درگیر کرد؛ بنابراین تصمیم گرفت اتاقی از آن خود را به رشته‌ی تحریر درآورَد و سِیر نوشتن مقاله‌ی «زن و داستان» را با زبانی عامیانه و به شیوه‌ی «گفت‌وگوی درونی» در کتابی بنویسد.

کتاب اتاقی از آن خود از دو جهت از متون مهم فمنیستی و ادبی به شمار می‌رود؛ یکی موضوع بکر و حساسی مثل توجّه به زنان روشنفکر و نویسنده، و دیگری استفاده از نثری مدرن و انقلابی. روایتی بازیگوشانه و خلّاق، که آن را از سایر مقاله‌های آکادمیک متمایز می‌کند. اتاقی از آن خود، یک مقاله و روایت معمولی نیست؛ راویْ روایت را از تقلّای خود برای نوشتن مقاله‌ی «زن و داستان»آغاز می‌کند، خواننده با راوی در افکار او شناور می‌شود، در کتابخانه‌ها و لابه‌لای کتاب‌ها و نوشته‌های مردان و زنان ادیب چرخ می‌زند و درگیری‌های دردناکِ زنِ زمانه‌ی وولف را لمس می‌کند.

وولف باور خود را همچون درددلی صادقانه و با زبانی سیّال به خواننده می‌رساند؛ این‌که شرایط زنان نویسنده با مردان هم‌عصرشان خیلی متفاوت است. یک زن برای نوشتن تنها به خلاقیت و استعداد و علاقه محتاج نیست و تفاوت زن و مرد در جامعه‌ی زن‌ستیزْ با نقش اجتماعیِ آن دو مشخص می‌شود. یک زن هرگز نمی‌تواند به راحتیِ مردان اقدام به نوشتن کند، مگر با وجود «مقدار قابل‌توجّهی پول» و «اتاقی از آن خود».

در نهایت، روایتْ به برابری می‌رسد و وولف عنوان می‌دارد که ذهن هر انسان را فارغ از جنسیت او، دوجنسیتی می‌داند. او ذهن را دارای دو وجه متفاوت می‌بیند و معتقد است مردانِ ادیب تنها با وجه مردانه‌ی خود‌آگاهشان می‌نویسند و ارزش‌های مردانه را برتر می‌شمارند و دنیای مردان را توصیف می‌کنند. ضمن اعلام این مسئله، او از ادیبان درخشانی نام می‌برد که به بخش زنانه‌ی ذهن خود بها دادند و آثار بی‌نظیری خلق کردند و برای مثالی بر این موضوع، شکسپیر را مثال می‌زند.

وولف از طرفی تنها مقصرانِ مردسالاری را مردان نمی‌بیند، بلکه زنان را به عنوان مقصر بزرگی بر این مشکل نام می‌برد؛ تمامی آن زنانِ تاریخ که با پُررنگ نمایاندن ضعف‌های منتسب به جنسیتشان، سعی در اغوای مردان داشته‌اند و تمام آن‌هایی که برای مصالحه با مردان، جنسیت خود را حقیر برشمرده‌اند. اتاقی از آن خود، اگرچه در این زمانه منسوخ به‌نظر می‌رسد، به خوبی نشان‌گرِ مسیر دشوار و پُر‌پیچ‌و‌‌خمی‌ست‌ که پویش زنان و جنبش فمنیسم، از زمانه‌ی وولف تا به امروز طی کرده است.

ویرجینیا وولف با نام اصلی آدلین ویرجینیا استفان (1882-1941) نویسنده فمینیست انگلیسی بود که در شکل‌دهی ادبیات مدرن نقش داشت. هرچند او بیشتر به خاطر رمان‌هایش، به‌ خصوص خانم دلوی (1925) و به سوی فانوس دریایی (1927) معروف شد، اما مقالات او درباره نظریه هنری، تاریخ ادبی، نویسندگی زنان و سیاست قدرت به عنوان آثاری پیشگام شناخته می‌شود. نامه‌هایی که به دوستان و آشنایان خود فرستاد، نیز دارای ارزش ادبی است. 
از نام او در کنار جیمز جویس، فرانتس کافکا و توماس مان در تاریخ ادبیات یاد می‌شود. نوآوری او در نگارش از لحاظ دیالوگ‌نویسی درونی حائز توجه است. او بدین وسیله خصوصی‌ترین افکار شخصیت داستانش را با خوانندگان به اشتراک می گذارد و آنها را به درونی‌ترین لایه‌های فکر و احساس شخصیتش می‌برد. 
اقدام به خودکشی ویرجینیا وولف، شخصیت او را در لایه‌ای از ابهام و راز فرو برد. برخی دلیل آن را بیماری روانی دانسته، برخی به روحیه حساس و چالش‌های زندگی‌اش نسبت داده و برخی آن را به‌طور مستقیم به تجربه دردناک او از تعرض دوران کودکی نسبت می‌دهند. اما قابل انکار نیست که آزارهای روانی که او به عنوان یک دختر و زن برای ابراز خود تجربه کرد، در اقدام به خودکشی‌اش اثر داشته است. او به هر طریقی که می‌توانست این آزارهای روانی علیه زنان را در آثار خود منعکس می‌کرد. کتاب "اتاقی از آن خود" به عنوان یکی از این آثار به خوبی گویای مبارزه او برای آگاهی‌بخشی نسبت به مصائب زنان است، مصائبی که آنان در مواجهه با روزمره‌ترین و شاید عادی‌ترین کنش‌ها و اعمال از سر می‌گذرانند، مثل عملی به سادگی نوشتن که نیازمند اتاقی از آن خود است، اتاقی برای خلوت یک زن با خودش و با افکار و احساساتش.

ویرجینیا وولف، اتاقی از آن خود ،مترجم صفورا نوربخش، نشر نیلوفر