در جامعه‌ای که بسیاری از پیشرفت‌ها و دستاوردهای تاریخی آن غالباً از دیدگاه مردانه روایت شده است، شناخت توانمندی‌ها و تاثیرات زنان، به ویژه در یک جامعه سنتی مانند ایران امری ضروری است. از همین منظر است که نسل جدید ایران نیاز دارد تا از چالش‌ها و دستاوردهای زنان ایرانی در تاریخ آگاه شود و بداند که توانمندی و استعداد زنان در زیر لایه های سنت، نگاه مردسالارانه رسانه های یک سده اخیر و عرفی که البته ممکن است ریشه عمیقی داشته باشد بیش از آن است که انتظارش را داشته و دارد.
در این سال‌ها ناشران زیادی گام‌هایی را در این راستا برداشته‌اند و یکی از آثار مورد توجه مخاطبان کوچک و بزرگ «زنان پیشرو» بوده است که بیش از سه سال از چاپ کتاب اول آن می‌‌گذرد. حالا این روزها جلد دوم این کتاب با معرفی ده‌ها چهره تأثیرگذار دیگر به دست مخاطبانش رسیده است.
زنان ایرانی؛ قصه‌ای از مبارزه تا پیشروی در تاریخ
ایران، با تاریخی پر از تحولات اجتماعی و سیاسی، در دوران‌های مختلف شاهد مقابله زنان با محدودیت‌ها و تبعیض‌های اجتماعی بوده است. در شرایطی که زنان ایرانی در بسیاری از دوره‌ها با موانع شدید فرهنگی و اجتماعی روبرو بوده‌اند، همچنان برخی از آنان توانسته‌اند جایگاه‌هایی برجسته در عرصه‌های مختلف کسب کنند. از زنان مبارزی که در جنبش‌های سیاسی و اجتماعی نقش‌آفرینی کرده‌اند تا هنرمندان، دانشمندان و نویسندگان تأثیرگذار، تمامی‌‌این زنان گواهی بر قدرت اراده و توانمندی‌های بی‌پایان زن ایرانی هستند.
در یک جامعه سنتی و محدود و نابرابر برای زنان، تصویر غالب زنان معمولاً محدود به نقش‌های خانه‌داری و مادرانگی است، بنابر این کتاب‌هایی مانند «زنان پیشرو» می‌توانند به نسل جدید نشان دهند که زنان ایرانی علاوه بر نقش‌های سنتی، در سایر زمینه‌ها نیز نقش‌های پیشرو و تأثیرگذار داشته‌اند.
گفتیم که کتاب «زنان پیشرو» مجموعه‌ای دو جلدی است. این کتاب‌هاکه با فاصله سه سال از هم چاپ شده‌اند، داستان زندگی و دستاوردهای زنانی را روایت می‌کنند که در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، علمی، سیاسی و حتی هنری نقش‌های برجسته‌ای ایفا کرده‌اند. در این مجموعه، هم زنانی که هنوز در قید حیات هستند و هم کسانی که به دیار باقی شتافته‌اند، معرفی شده‌اند.
کتاب اول با معرفی فهیمه احمدی دستجردی آغاز میشود، جوانی متولد 1360 که مهندس پرواز و خلبان است: «فهیمه می‌گوید: هیچ فرقی بین مرد و زن نیست، مسئولیت یکی است و چه بسا خانم‌ها دقیق‌تر و حساس‌تر این وظایف را می‌پذیرند، هرچند ما در شرایطی فعالیتمان را شروع کردیم که معلمان خلبان همه مرد بودند.»
در ادامه‌ی کتاب با پریرخ داستان همراه می‌شویم، مادر روانشناسی ایران. نوجوانان و کودکان مریم زندی عکاس برجسته ایران را می‌شناسند و شاید داستان زندگی او گامی برای آن‌ها باشد تا به سمت آرزویشان قدم بردارند. نویسندگان کتاب اول به سراغ منیره شاهرود فرمانفرماییان رفته‌اند. درباره فرزانه شرفبافی نوشته‌اند. و فاطمه طریقت منفرد را به ما شناسانده‌اند.
هر روایت داستانی این کتاب از زبان یک نویسنده خلق شده است و یک تصویرگر زن، صورت یک زن پیشرو را برای ما بازآفرینی کرده است.
دبیران تآلیف این کتاب یعنی الهام نظری و گلچهره سهراب در مقدمه کتاب اول نوشته‌اند: «برخلاف آنچه در نوشتن زندگینامه رایج است، ما تلاش کردیم نقطه ضعف‌ها و مشکلات و شرایط سخت زندگی این زنان را در داستان بیاوریم تا خوانندگانمان بدانند که این‌ها زنان هستند از جنس ما، نه قهرمانان افسانه‌ای.»
آنچه یک بزرگسال در نگاه اول خواهد دید انتخابی است از میان صدها زن در جای جای ایران، از شهرها و استان‌های مختلف و تلاش شده است تا دامنه انتخاب رشته‌های مختلف شغلی را طی ده‌ها دهه دربربگیرد:« مینا در خانواده‌ای زردشتی در کرمان به دنیا آمد. سال‌های اول دبستان را در کرمان گذراند و بعد با خانواده‌اش به تهران آمد. در سال ۱۳۴۶ با رتبه‌ای عالی در رشته پزشکی دانشگاه تهران قبول شد و تحصیلاتش را شروع کرد.»[1]
پس از ۲۲ بار بازنشر کتاب اول، «مجموعه داستان‌هایی برای دختران ایران» با روایت‌هایی از افرادی دیگر به دست مخاطبانش رسید. همچون کتاب قبل این اثر نیز با فهرست منابع همراه است. منابعی که هر نویسنده برای داستان‌پردازی زندگی ۵۰ چهره شاخص به آن مراجعه کرده تا اثری مستند از زندگی این زنان را روایت کند، چه زهره قایینی باشد، چه بهجت صدر، چه لیلیت تریان.
که البته در کنار نام هنرمندان قرار است کودک ما با یک زن دریانورد، یک متخصص ورزشی پزشکی، یک زن موتورسوار، و بی‌بی مریم بختیاری و... آشنا شود.
درباره تصاویر کتاب صحبت کردیم. ناشر به سراغ تصویرگران نام آور نیز رفته است تا آنان نیز قدمی در اشاعه این هدف بزرگ داشته باشند. نام افرادی همچون مرجان ثابتی، مریم طهماسبی، هاله قربانی، غزاله بیگدلو، نسیم نوروزی، هاله مودبیان، مانلی منوچهری و... در این فهرست دیده میشود.
چرا خواندن «زنان پیشرو» برای پسران ضروری است؟
همین معرفی کوتاه نشان می‌دهد که محدودیت‌ها قابل شکستن هستند. خواندن «زنان پیشرو» به دختران کمک می‌کند که خود را در آینه زنانی ببینند که در شرایطی بسیار دشوارتر از امروز به موفقیت رسیده‌اند. این داستان‌ها نه تنها الهام‌بخش هستند، بلکه به دختران اعتماد به نفس می‌دهند که آن‌ها هم می‌توانند بر موانع موجود غلبه کنند.
با این‌حال نکته مهم درباره کتاب عدم جنسیتی کردن کاربرد و مخاطبان آن است. خواندن این کتاب برای پسران نیز ضروری است. خواندن داستان‌های زنان پیشرو به آنان کمک می‌کند که نگاهی جدید به نقش زنان در جامعه پیدا کنند و از کلیشه‌های قدیمی فاصله بگیرند. وقتی یک کودک داستان زندگی زنانی را می‌خواند که با وجود موانع اجتماعی و فرهنگی به موفقیت‌های بزرگ دست یافته‌اند، یاد می‌گیرد که توانمندی‌های انسانی فراتر از جنسیت است و کلیشه‌های ذهنی خود را تا نوجوانی و جوانی و میانسالی حمل نخواهد کرد.
[1]- مینا ایزدیار/ بنیان‌گذار انجمن تالاسمی ایران