مروری بر کتاب در برابر استبداد اثر تیموتی اسنایدر

در برابر استبداد نوشته‌ی تیموتی اسنایدر، نویسنده‌ی آمریکایی، در سال ۲۰۱۷ میلادی به چاپ رسید و جزء پرفروش‌ترین کتاب‌های نیویورک تایمز شد. تاریخ قرن بیستم اروپا در کنار تمام پیشرفت‌ها، شاهد فروپاشی جوامع، شکست دموکراسی و افول اخلاقیات نیز بوده است. تاریخْ راهگشاست و فهم آنچه در تاریخ قرن بیستم اروپا گذشته، حرف‌های بسیاری برای امروز ما دارد. تیموتی اسنایدر در این کتاب، بیست درس آورده که لازم است آن‌ها را در قرن بیستم فرا بگیریم یا به خود یادآوری کنیم.

ماجرای نوشته شدن این کتاب از پستی شروع شد که تیموتی اسنایدر در فیسبوک خود به اشتراک گذاشت. او نسبت به برگزیده شدن دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده‌ی آمریکا واکنش نشان داد. اسنایدر معتقد بود که این بار آمریکایی‌ها وضعیتی را با ترامپ تجربه خواهند کرد که هیچ‌گاه فکرش را هم نمی‌کردند که به این روز برسند.

اسنایدر بعد از به اشتراک گذاشتن پستش در فیس بوک، کتاب در برابر استبداد را می‌نویسد تا به مردم آمریکا هشدار دهد در قرن حاضر نیز امکان ظهور فاشیسم، نازیسم و کمونیسم در دل کشورهای دارای دموکراسی وجود دارد؛ البته که مخاطب این کتاب تنها مردم آمریکا در دوران ریاست جمهوری ترامپ نیستند.

اسنایدر در این کتاب با یادآوری این موضوع که جریانات استبدادی در قرن حاضر نیز قدرت‌نمایی می‌کنند، به مخاطبانش می‌آموزد که در برابر این استبداد چگونه رفتار کنند؟ نویسنده معتقد است انتخاب دونالد ترامپ در ایالات متحده به‌عنوان رئیس جمهور لرزه‌ای بر پیکر دموکراسی در این کشور بود.

دموکراسی به‌معنای حاکمیت قانونی است که مردم آن را انتخاب کرده‌اند. دموکراسی باید مانع انحصاری شدن قدرت و ثروت ملی در دست شخص یا اشخاصی خاص باشد. نفی آزادی‌های مدنی، سرکوب منتقدان و مخالفان، نبود آزادی بیان، قوانینی که مردم در تصویب آن‌ها نقشی ندارند، قوانین و دیدگاه‌های تمامیت‌خواهانه، احکامی که بدون برگزاری دادگاه‌های عادلانه به اجرا درمی‌آیند، حضور بدون محدودیت نیروهای سرکوب‌گر مستقل در جامعه، رانت‌خواری، فساد سیستمی و ... نقض آشکار دموکراسی است. کشورهایی که مدعی دموکراسی هستند، از مفهوم اصلی آن فاصله گرفته‌اند و روی دیگری از استبداد را نشان می‌دهند.

کتاب در برابر استبداد یادآوری می‌کند که باید در برابر این موضوع ایستادگی کرد؛ قدم اول این کار کسب آگاهی و شناخت است که با مطالعه‌ی کتاب‌های مرتبط می‌توان به این فهم دست یافت. در برابر استبداد کتابی کم‌حجم است با محتوایی موجز و مهم. بابک واحدی، مترجم کتاب، درباره‌ی آنچه خوانندگان از این اثر می‌آموزند، می‌نویسد: «خواننده در این کتاب می‌آموزد چطور اطاعت از حاکمان جبار خیلی اوقات اجباری و ناگریز بوده است و خیلی‌ها پیش از آن‌که کسی از آن‌ها اطاعت بخواهد زانو می‌زنند و فرمان‌برداری‌شان را پیشکش حاکم می‌کنند. یا این‌که نداشتن زندگی خصوصی و استقلال فکر و عمل بستری است مهیا برای سوءاستفاده‌ی استبداد و جست‌وجوی حقیقت نه کاری تجملی یا پز روشن‌فکری، که از ضرورت‌های حیاتی زندگی در عصر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی است.»[1]

تیموتی اسنایدر سال‌ها در زمینه‌ی تاریخ تحولات سیاسی جهان، مطالعه و پژهش کرده است؛ کتاب در برابر استبداد حاصل تلاش‌های فکری وی با زبانی ساده و نثری روان برای عموم مردم است. اسنایدر در ابتدا و انتهای کتاب، مقدمه و موخره‌‌ای آورده است و درباره‌ی تاریخ و استبداد و تاریخ و حریت صحبت می‌کند. کتاب در بیست درس درباره‌ی ایستادگی در برابر استبداد سخن می‌گوید؛ مثلاً درس اول این است: در اطاعت پیش‌دستی نکنید. ابتدای بخش موضوع کلی درس بیان شده و در ادامه، نویسنده با تکیه بر مثال‌های تاریخی با ذکر کشور و تاریخ وقوع جریانات و اتفاقات، به توضیح بیشتر آن درس پرداخته است.

تیموتی اسنایدر در هر درس تسلط خود بر تاریخ سیاسی‌اجتماعی را با آوردن مثال‌های مختلف نشان می‌دهد و همین موضوع، کتاب را قابل استناد و موثق می‌کند. مخاطبانِ در برابر استبداد تنها علاقه‌مندان به کتب فلسفی، تاریخی و سیاسی نیستند؛ بلکه همه‌ی افراد می‌توانند با متن و مفهوم این کتاب ارتباط برقرار کرده و در زندگی شخصی و جمعی خود آن را به کار بگیرند.

کتاب‌هایی از این قبیل آگاهی‌بخش هستند و روشن‌کننده‌ی چراغی در ذهن‌های پرسشگر. شاید پاسخ قطعی به مسائل ندهند یا همه‌ی داده‌هایشان قابل استفاده نباشد، اما به فهم بهتر مسائل زندگی و سازماندهی افکار کمک بسیاری می‌کنند. این کتاب در زمان چاپش یکی از آثار نوشتاری مهم در جریان شکل‌گیری جنبش ضد دونالد ترامپ بود. تیموتی اسنایدر با این کتاب بیش از پیش شناخته شد و به تحلیل‌های وی در باب با افول دموکراسی در ایالات متحده توجه زیادی شد.

علاوه‌بر ترامپ، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جهمور وقت روسیه، نیز از نقدهای اسنایدر در امان نماند. اسنایدر معتقد است روسیه‌ی پوتین صاحب سیستم اولیگارشی فاسدی است و در حال نزدیک شدن هر چه بیشتر به فاشیسم. با حمله‌ی روسیه به اوکراین، تیموتی اسنایدر تبدیل به کارشناس ثابت تحلیل جنگ روسیه و اوکراین شده است. وی فعالیت‌های بسیاری را در این زمینه پیگیری می‌کند، تا جایی که به‌عنوان سخنران به شورای امنیت سازمان ملل متحد دعوت شد. این جریانات نام تیموتی اسنایدر را بار دیگر در اخبار سیاسی آورد.

در کتاب در برابر استبداد چه می‌خوانیم

تاریخ سیاسی برخی کشورها نشان داده است که دموکراسی به‌آرامی نقاب استبداد را به چهره می‌زند و اگر مردم آن جامعه متوجه این موضوع نشوند و واکنشی درخور نشان ندهند، در وضعیتی قرار خواهند گرفت که هرچند ادعای دموکراسی از جانب حکومت مطرح می‌شود، اما واقعیت به گونه‌ی دیگری است.

«در اطاعت پیش‌دستی نکنید. بیشتر قدرتی که در اختیار استبداد قرار می‌گیرد، داوطلبانه به آن داده شده است. در زمانه‌ی استبداد افراد پیشاپیش به این فکر می‌کنند که اگر حکومت مستبدتری روی کار باشد چه از آن‌ها خواهد خواست و بعد بدون آن‌که آن چیز از آن‌ها خواسته شده باشد آن را در اختیار حکومت می‌گذارند. شهروندی که چنین رفتاری را در پیش گرفته است در واقع به قدرت می‌آموزد که با وی چه‌ها می‌تواند بکند.»[2]

«ایستادگی کنید. بالأخره یک نفر باید ایستادگی کند. پیروی کردن آسان است. این‌که حرف متفاوتی بزنید یا کار متفاوتی کنید، شاید عجیب به نظر برسد، ولی برای رسیدن به آزادی باید این معذب بودن را به جان بخرید.»[3]

واکنش‌ها به کتاب در برابر استبداد

گودریدز: با ایده‌هایی ارزشمند درباره‌ی این‌که چطور می‌توانیم آزادی‌مان را در آینده‌ای مبهم حفظ کنیم.

واشنگتن پست: روشنگرانه و هشداردهنده.

نیویورک تایمز: در کتابی ساده و کوچک، اسنایدر از استبدادی نوشته است که در قرن حاضر حضورش به‌شدت قابل توجه است.

گاردین: این کتاب خلاصه‌ای از مطالب مهمی است که ممکن است از تاریخ قرن گذشته آموخته باشیم و همه‌ی آنچه به نظر می‌رسد فراموش کرده‌ایم.

درباره‌ی نویسنده

تیموتی اسنایدر ۱۸ آگوست ۱۹۶۹ میلادی در اوهایوی آمریکا متولد شد. او نویسنده، منتقد ادبی، پژوهشگر و مورخ است. حوزه‌ی تخصصی وی نازیسم، کمونیسم و هولوکاست است. او و همکارانش در زمینه‌ی تاریخ اروپای مرکزی و شرقی فعالیت می‌کنند. اسنایدر فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های براون و آکسفورد است و در سال ۱۹۹۷ دکترای خود را در رشته‌ی تاریخ مدرن دریافت کرده است. او استاد تاریخ دانشگاه ییل آمریکا، عضو انستیتوی علوم انسانی وین و شورای روابط خارجی ایالت متحده‌ی آمریکا است.

تیموتی اسنایدر تا امروز جوایز مختلفی دریافت کرده است؛ از جمله جایزه‌ی رالف والدو امرسون در علوم انسانی، جایزه‌ی ادبی فرهنگستان ادب و هنر آمریکا، جایزه‌ی کمیته‌ی آشویتس هلند، جایزه‌ی اندیشه‌ی سیاسی هانا آرنت، جایزه‌ی نگاهِ اروپایی لایبزیک، جایزه‌ی بنیاد علم لهستان و جوایزی افتخاری از کشورهای اروپای شرقی.  

از دیگر آثار او می‌توان به ناسیونالیسم، مارکسیسم و ​​اروپای مرکزی مدرن، زندگی‌نامه‌ای از کازیمیرز کلس-کراوز، بازسازی ملل: لهستان، اوکراین، لیتوانی و بلاروس، طرح‌هایی از یک جنگ مخفی: مأموریت یک هنرمند لهستانی برای آزادی اوکراین شوروی، شاهزاده‌ی سرخ: زندگی مخفی یک سلطنتی هابسبورگ، سرزمین‌های خونین: اروپا بین هیتلر و استالین، درباره‌ی استبداد: بیست درس از قرن بیستم و راه آزادسازی: روسیه، اروپا و آمریکا اشاره کرد.

انتشارات و ترجمه

این کتاب با عناوین متفاوتی به فارسی ترجمه شده است؛ از جمله استبداد (بیست درس از قرن بیستم) با ترجمه‌ی پژمان طهرانیان از انتشارات فرهنگ نشر نو، در برابر استبداد با ترجمه‌ی بابک واحدی از انتشارات گمان و در برابر جباریت با ترجمه‌ی هوشنگ جیرانی از انتشارات امید صبا.

کتاب مورد مطالعه برای این یادداشت نسخه‌ی ترجمه‌ی بابک واحدی و ویراستاری سروش رنجبر از نشر گمان بوده است. تصویر روی جلد کتاب در برابر استبداد از نشر گمان نیز قابل تأمل و جالب است. طرح روی جلد اثر بهرام داوری و طراح جلد محمود منفرد است.

درباره‌ی مترجم

بابک واحدی متولد ۱۳۶۲ هجری شمسی در شهر تهران است. وی دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی است. واحدی در زمینه‌های ادبیات، علوم سیاسی و تاریخ آثاری را به زبان فارسی ترجمه کرده است که از میان آن‌ها می‌توان به متفکران چپ نو اثر راجر اسکروتن، راهنمای بازدید از موزه‌ی کمونیسم اثر اسلاونکا دراکولیچ و پوپولیسم چیست؟ اثر یان‌ورنر مولر اشاره کرد.

منابع: اسنایدر، تیموتی. ۱۳۹۶، در برابر استبداد، ترجمه‌ی بابک واحدی، تهران: نشر گمان

[1]- اسنایدر، ۱۳۹۶، ۱۴

[2]- همان، ۲۱

[3]- همان، ۵۱