زندگی شخصی دیکتاتورها مجموعه‌ای از اتفاقاتِ رازآلودی‌ست که کشور زیر سلطه و حتی جهان پیرامون‌شان را به شکل هولناکی در امتداد زمان حرکت می‌دهد. مطالعه و تحقیق درباره‌ی آن‌ها و پشت پرده‌ی زندگی‌شان بی‌شک یکی از جذاب‌ترین ژانرهای تاریخی‌ست که برای علاقه‌مندان به تاریخ و سیاست جذابیت فراوان دارد.
جوزف جوگاشویلی معروف به استالین یا مرد پولادین رهبر جنجالی اتحاد جماهیر شوروی در سال‌های 1922 تا 1953 یکی از همین دیکتاتورهاست. جوانی جاه‌طلب، نترس، دست به قلم و البته زنباره که قدم به قدم تا رهبریِ امپراتوری تزارها با حوصله پیش می‌رود.
دوره زمامداری استالین با حوادث جریان ساز تاریخ معاصر جهان همراه بوده است. از روزهای آغاز ترورهای سیاسی، مذاکرات و پیمان‌نامه‌های منطقه‌ای تا جنگ دوم جهانی و البته تولید بمب اتم. سایمون سیبیگ مانتیفوری (مورخ و روزنامه نگار جنگی متولد 1965 انگلستان) در مجموعه‌ی دو جلدی‌اش سراغ زندگی مردی رفته است که بسیاری او را خون‌ریزترین دیکتاتور جهان می‌نامند. البته چپ‌های ایرانی، بیشتر اعضای‌حزب توده، او را دایی یوسف صدا می‌زدند. دیکتاتوری که لطف چندانی نیز به این دوستان ایرانی‌اش نشان نداد.
اما آیا سیمای او به مانند آنچه بسیاری از سیاست‌پیشگان تاریخ گفته‌اند تاریک و سیاه بود و یا به لطافت آنچه چپ‌های ایرانی صدایش می‌زدند، متبسم و خندان؟ برای یافتن پاسخ این پرسش باید با این مجموعه‌ی دو جلدیِ مانتیفوری که نخستین بار در سال 1389 توسط نشر ثالث و با ترجمه‌ی حرفه‌ای بیژن اشتری منتشر شد همراه شویم. کتابی که تا امروز به چاپ پنجم رسیده است.
جلد اول کتاب مانتیفوری، استالین دربار تزار سرخ که در سال 2003 منتشر شد، از شب مرگ نادژدا، همسر استالین، در کرملین آغاز می‌شود و بعد همچون یک اثر سینمایی با فلش بکی چند ساله به سال‌های دهه بیست و قدرت‌گیری لنین، رهبر انقلاب بلشویکی، می‌رود. کتاب در بخش‌های زمانی جداگانه آرام آرام مخاطب را از سیاسی‌کاری‌های استالین برای فتح قدرت تا روزهای ثبیت قدرتش پیش می‌برد. روزهای خونین روسیه. قتل‌های گسترده‌ی انقلابی‌ها و ضدانقلابی‌ها. تسویه‌های خونینی که حتی خانواده و نزدیکان رهبر نیز از آن در امان نمی‌مانند. نویسنده در اوج این بازی‌های سیاسی بنا به اسناد محرمانه و خاطراتِ بسیاری از نزدیکان استالین به پشت پرده‌ی دربار او می‌رود و ضمن بررسی و شرح احوالات خانودگی و میهمانی‌های شخصی این رهبرکبیر، رد بسیاری از تصمیمات سیاسی او را در همین میهمانی‌ها و اتاق‌های پشت پرده جستجو می‌کند. کتاب استالین دربار تزار سرخ علاوه بر زندگی شخصی استالین بر زندگی و دوران کاری رهبران سازمان امنیتی شوروی از جمله لاورنتی بریا نیز تمرکز ویژهای دارد.
به طور کلی کتاب از چهار بخش تشکیل شده است که شامل: دوران سیاسی مبارزه برای قدرت، دوران خونین ثبت قدرت، سال‌های جنگ جهانی دوم و در نهایت سال‌های پایانی عمر استالین است. نیمه دوم این کتاب با حضور اشخاصی همچون هیتلر، صدراعظم آلمان، و تقابل او با استالین، مذاکرات و دیدارهای رهبرکبیر با اشخاصی همچون چرچیل، نخست وزیر انگلستان، و روزولت، رئیس جمهور امریکا، جذابیتی دو چندان از نیمه نخست کتاب دارد.
کتاب دوم، استالین جوان، که در سال 2007 پس از موفقیت کتاب اول نوشته شده است از منظر زمانی پیش از کتاب استالین دربار تزار سرخ قرار می‌گیرد. این کتاب هم به مانند جلد اول از روزهای سرقت بزرگ بانک در تفلیس با یک تصویرسازی سینمایی از چند دقیقه پیش از شروع سرقت آغاز می‌شود و بعد طی یک فلش بکی طولانی به سال‌های پایانی دهه 1980 می‌رود. جایی که جوزف جوگاشویلی در شهر گوری متولد می‌شود. مانتیفوری ضمن بررسی پیشینه خانوادگی استالین تا سال‌های نوجوانی و جوانی استالین و در ادامه تحصیل و فرار او از از حوزه علمیه شهر تفلیس را بررسی می‌کند و مخاطب را همراه با استالین به دوران مبارزات زیرزمینی او و هم‌پیمانانش علیه حکومت تزاری می‌برد. دوران فرار، زندان و تبیعد. روزهای سرد و برفی روسیه همراه با مبارزات مخفی و زیرزمینی، این اثر را به یک زندگی‌نامه‌ی پر تعلیق، جذاب و خواندنی تبدیل کرده است.
استالینی که مانتیفوری در این کتاب پیش چشم خواننده تصویر می‌کند، نه یک مرد سراسر بی‌رحم و سیاه‌دل بلکه شخصیتی پیچیده و به شدت خاکستری‌ست که از بیماری پارانویا رنج می‌برد. مردی که در جوانی‌اش عاشق و دلبسته‌ی کتاب بوده و حالا در دوران اوج قدرتش مردی عمیقا تنهاست. رهبری که هر از گاه یاد دو همسر از دست رفته‌اش، حتی در اوج شلوغی میهمانی‌های سیاسی، روحش را آزار می‌دهد.
استالین در سال‌های پایانی جنگ دوم جهانی سفری به تهران دارد که در یکی از فصل‌های کتابِ دربار تزار سرخ با شرح کاملی به آن پرداخته شده است. البته همانطور که مانتیفوری به درستی به آن اشاره می‌کند این سفر استالین به تهران اولین سفر او به ایران نیست و او در دوران مبارزاتش با حکومت تزاری در هنگام مبارزه‌ی مشروطه‌خواهان رشت سفری مخفیانه به این شهر داشته است. این مجموعه‌ی دو جلدی را به همه دوستداران تاریخ و زندگی رهبران سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.